“Klimaatverandering? Bedoel je de seizoenen?”

De paneldiscussie focust zich op Caïro, en de boodschap is duidelijk. De opwarming van de aarde zal een grote uitdaging worden voor de ruim 20 miljoen inwoners van de mega-stad, en het huidige model van ongebreidelde stadsuitbreiding is niet klimaatbestendig. Nieuwe steden, inclusief golfbanen en brede snelwegen, rijzen in snel tempo op uit de woestijn rondom de stad, waarvoor kostbaar water vanuit de Nijl moet worden aangevoerd. Die steden zijn ook vrijwel exclusief gericht op autogebruikers.

Verstikkend hete zomers

Egypte heeft ambitieuze klimaatdoelen geformuleerd, en investeert inderdaad in duurzame energieopwekking. Stadsontwikkeling gericht op woestijnsteden en autoverbruik zal de leefbaarheid van Caïro echter niet ten goede komen, aldus de panelleden. Daarbij zijn de nieuwe steden verre van duurzaam, en zullen zij de CO2-uitstoot doen toenemen. Extreme hittegolven en een tekort aan (schoon) water worden als potentiële problemen genoemd, zowel voor stedelingen als voor de landbouwsector. De kustgebieden, waaronder de tweede stad van Egypte – Alexandrië – worden bedreigd door de zeespiegelstijging, in de vorm van kusterosie en verzilting van landbouwgronden.

De zomers in Caïro zijn nu al verstikkend heet. De temperaturen komen regelmatig boven de 40 graden uit, wat in het bijzonder in combinatie met de vele uitlaatgassen ondraaglijk kan zijn. Wie het zich kan veroorloven, heeft airconditioning. In midden- en bovenklasse-wijken hangen de buitenmuren vol met non-stop zoemende airco’s. In de zomermaanden vindt een ware volksverhuizing plaats van rijke Egyptenaren naar hun vakantiehuisjes aan de Middellandse Zee, waar het weer milder is. In Caïro zelf zie je dat mensen tot diep in de nacht op straat blijven. Zonder airconditioning blijft de hitte binnenhuis hangen en zakt de temperatuur ’s nachts vaak nauwelijks onder de 30 graden.

“Meer airco’s nodig”

Onder de Caïreense intelligentsia is de urgentie van klimaatverandering evident, maar hoe zit dat met de rest van haar bevolking? Een rondvraag levert een gemengd beeld op, waarbij er een groot verschil lijkt te zijn tussen lager en hoger opgeleiden. 

Ali, een jongeman afkomstig uit Aswan in het zuiden en werkzaam als kantoorbediende in Caïro, kijkt bedenkelijk wanneer hem naar klimaatverandering wordt gevraagd. “Je bedoelt de verschillende seizoenen?” vraagt hij. Er volgt een moeizaam gesprek, waarbij we voornamelijk langs elkaar heen praten, omdat het concept klimaatverandering niet bekend is bij Ali. Hij heeft wel het idee dat het weer verandert, de zomers worden heter, en daarmee ‘moeilijker’. “Je hebt meer airco’s nodig om ruimtes te koelen.” 

In november vorig jaar werd de VN-klimaattop in Egypte gehouden, waarmee er in de media meer aandacht kwam voor het probleem. Gevraagd naar de top zegt Ali: “Dat ging over politiek en economie toch?” Op zich heeft hij daar gelijk in, er werd tijdens de top overeengekomen dat er een ‘verlies- en schadefonds’ zou worden opgezet, gefinancierd door rijke landen ten gunste van ontwikkelingslanden. Geld was het belangrijkste thema op de top, en volgens critici is politiek gesteggel een obstakel voor assertief klimaatbeleid. 

Opwarmend klimaat?

Ali weet dat de Egyptische president Sisi aanwezig was, en dat wereldleiders naar Egypte waren gekomen, maar dat de aanleiding voor de top een opwarmend klimaat was, daar was hij niet van op de hoogte. “Ik volg dit soort dingen niet zo,” verontschuldigt hij zich. Dat is begrijpelijk, de media in Egypte beperken zich vaak tot het bewieroken van de projecten van de president, waardoor veel Egyptenaren hun interesse in het nieuws hebben verloren. 

Een groep Egyptenaren die in de avonduren een taalcursus volgt, reageert heel anders op vragen over klimaatverandering. Er zitten een marketeer en een ingenieur in de groep, naast medewerkers in de klantenservice en sales van grote bedrijven, en ze zijn veelal in de twintig en dertig. Er ontspint zich een levendige discussie, niet zozeer over klimaatverandering als mondiaal probleem, maar wel over het effect op Caïro, in combinatie met gerelateerde problemen zoals vervuiling en gebrek aan doeltreffend overheidsbeleid. 

“We hebben hier de meeste luchtvervuiling ter wereld na New Delhi”, zegt Ahmed Hegazy. “En de regering neemt geen maatregelen. Ze hebben de slogan ‘Go green’, maar ondertussen worden tuinen en parken in Caïro vernietigd.” Binnen hun hoofdstad is de afgelopen jaren inderdaad veel groen verdwenen. Groene stroken worden opgeofferd voor nieuwe wegen en bruggen, en parken volgebouwd met winkeltjes. “Fabrieken dumpen afval in de Nijl en houden zich niet aan uitstootregels,” voegt Hegazy toe. 

Vastgoedhaaien

Ook Noura merkt dat de zomers heter worden in Caïro, en langer duren. Temperaturen van boven de 30 graden zijn in november geen uitzondering. “Vroeger was het niet zo heet.” 

Ze geeft de schuld aan ‘vastgoedhaaien’, die de open ruimtes in de stad volbouwen met flats. “We hebben geen hoge gebouwen nodig, we hebben ruimte om te leven nodig.” Daarnaast ziet Noura vooral menselijk gedrag als probleem voor vervuiling. “Het begint bij jezelf, en bewustzijn is belangrijk,” zegt ze, waarbij ze wijst op het overmatige gebruik van plastic tasjes in winkels. Selma heeft ook het idee dat de seizoenen veranderen, maar dan met name dat de winter langer duurt. “Het is eind maart en nog steeds koud, dat hoort niet,” zegt ze. Ook ziet ze dat groente soms niet altijd op de markt komt in het seizoen waarin dat normaal wel zo zou zijn. “En mango’s en appels hebben minder smaak dan vroeger.”

Luchtvervuiling en plasticverbranding

De mondiale uitstoot van broeikasgassen wordt niet genoemd in de groepsdiscussie, wel wordt klimaatverandering gekoppeld aan de bredere milieuproblemen die Caïro teisteren, zoals gebrek aan groen, luchtvervuiling en het verbranden van plastic afval op straat.

Een andere student, Taher, woont deels in Caïro, deels in Alexandrië. Als hij op zijn scooter door Caïro rijdt, merkt hij dat de lucht veel viezer is dan buiten de stad. “Er zijn zoveel auto’s en die rijden soms nog op 80 benzine [in tegenstelling tot de schonere en duurdere 95 en 98 in Europa]. De overheid moet stoppen deze auto’s licenties te geven.” Maar verder is hij positiever over de overheid dan zijn medecursisten. “Ze hebben de eerste fietspaden aangelegd, er zijn nu elektrische bussen, en nieuwe zonneparken.” Hij denkt ook dat de klimaattop in Egypte, waarvan zijn bedrijf een sponsor was, een goede stap was om met landen samen te werken aan oplossingen voor het klimaatprobleem.

“Babystapjes”, merkt een volgende student, Khaled, schuchter op. “De nieuwe snelwegen in de woestijn zijn alleen maar voor auto’s, daar is geen openbaar vervoer,” zegt hij. “Wonen en werken zou dichterbij elkaar moeten zijn, zodat er minder verkeer nodig is.” En auto’s moeten elektrisch worden, voegt hij toe. Maar veel hoop dat dit in de nabije toekomst zo zal zijn, lijkt hij niet te hebben. Voor hem bestond de klimaattop vooral uit woorden. “Egypte wil geld krijgen van de VN, maar in werkelijkheid doet het land zelf weinig voor het klimaat.”

Te koud voor de tijd van het jaar

Om een beter idee te krijgen van de gevolgen van klimaatverandering voor de landbouw bel ik met Mahmoud Damous, een boer in een dorpje een uur rijden ten noorden van Caïro. “Het is te koud voor de tijd van het jaar,” zegt hij. “De aardappelen worden ziek en moeten nu worden geoogst, terwijl ze nog te klein zijn.” 

Hij heeft het idee dat er nu langere zomers, en langere winters zijn dan vroeger. Maar dat klimaatverandering een mondiaal probleem is, wist hij niet. “Boeren volgen simpelweg de grillen van het weer en doen wat ze kunnen,” zegt hij. “We worden niet geïnformeerd. De overheid zou bijeenkomsten moeten organiseren over veranderende weerpatronen.” Hij had bij toeval gehoord over de klimaattop, maar was naar eigen zeggen de enige in zijn omgeving. “Ik weet niet waar ze op de top over spraken.”

Aan het eind van het gesprek voegt hij toe: “Het grootste probleem is nu niet het weer, dat zijn de stijgende prijzen, daar zouden we het over moeten hebben.” Hij snijdt daarmee een goed punt aan. Egypte gaat door een ernstige economische crisis met torenhoge inflatie. Met name de voedselprijzen zijn door het dak gegaan. Voor veel Egyptenaren is dat een acutere bedreiging van hun bestaanszekerheid dan klimaatverandering.

Wat uit deze kleine steekproef zou kunnen worden opgemaakt, is dat klimaatverandering verschillend wordt beleefd in verschillende lagen van de bevolking. Voor intellectuelen in Caïro is mondiale klimaatverandering een belangrijk thema. De Caïreense middenklasse koppelt klimaatverandering aan de leefbaarheid van de stad: de vervuiling door verkeer en industrie, en het verdwijnen van groene ruimte omwille van stadsuitbreiding. Voor armere Egyptenaren lijkt klimaatverandering een abstract of onbekend probleem, en is de economische situatie urgenter.