Keniaans dorp met enkel vrouwen krijgt na dertig jaar landrechten


De echtgenoot van Jane Nolmongen zette haar het uit huis toen hij ontdekte had dat ze verkracht was door een Britse militair. Ze trok naar een plaats waar ze veilig was: Umoja, een dorp dat volledig gerund werd door vrouwen en waar mannen niet mogen komen.

In de afgelopen dertig jaar woonde Nolmongen met haar acht kinderen in het dorp, in het district Samburu. Ze werkt op het land dat binnenkort haar eigendom wordt. Dat is een opvallende ontwikkeling, die ingaat tegen de heersende cultuur waarin vrouwen gezien worden als het bezit van vaders en echtgenoten.

“Het dorp biedt mij steun. We werken hier samen aan een beter leven en leren elkaar waarom vrouwenrechten belangrijk zijn”, zegt Nolmongen (52) terwijl ze het vuur aansteekt om thee te zetten. “Voor de Samburu zijn wij vrouwen een soort wegwerpmateriaal voor onze mannen”.

Seksueel geweld

Nolmongen was een van de eerste inwoners van Umoja. Het dorp werd in 1990 opgericht als opvangplaats voor Samburu-vrouwen die slachtoffer waren van seksueel geweld, verstoten waren en geen recht hadden op enig bezit of hun kinderen. Ook meisjes die kindhuwelijken of genitale verminking ontvluchtten, kwamen naar het dorp.

De bewoonsters van het dorp staan nu op het punt eigenaar te worden van een stuk weidegrond – een recht dat ze buiten het dorp nooit gehad zouden hebben. Ze dringen er bij dorpen in de omgeving ook op aan om landrechten aan vrouwen te geven.

“In Samburu was dit dertig jaar geleden ondenkbaar. Een vrouw mocht geen grond of ander bezit hebben, de echtgenoot zou dat niet toestaan”, legt Nolmongen uit.

Het dorp werd opgericht door Rebecca Lolosoli, een vrouw die door een groep mannen met geweld werd verbannen uit haar dorp omdat ze zich uitsprak tegen vrouwenbesnijdenis. Ze belandde als gevolg van de agressie in het ziekenhuis, waar ze het idee kreeg een dorp te stichten waar mannen niet welkom zijn.

Umoja, wat ‘eenheid’ betekent in Swahili, begon met vijftien vrouwen. In de hoogtijdagen telde het dorp vijftig gezinnen, zegt Nolmongen. Nu wonen er 37 vrouwen met hun kinderen in de huizen ze voor elkaar bouwden. Ook is er een school. Het dorp is afgeschermd met een hek van doornentakken.

Corona

De vrouwen verdienen hun inkomen met de verkoop van honing en handgemaakte kralenkettingen aan toeristen. De huidige reisbeperkingen als gevolg van corona hebben tot gevolg gehad dat ze momenteel geen inkomen hebben, zegt Nolmongen.
“Door de pandemie komen de toeristen niet meer. We zoeken daarom naar andere manieren om te overleven. Vrouwen met spaargeld gebruiken dat, zolang we geen kralenkettingen kunnen verkopen.”

Henry Lenayasa, hoofdbestuurder van de regio waarin Umoja ligt, zegt dat de stap van de vrouwen om hun grond te registreren een voorbeeld is van de groeiende erkenning van gelijke rechten onder de Samburu.

“Als bestuurders baseren we ons op de grondwet, om ervoor te zorgen dat vrouwen hun eerlijke deel krijgen. Normaal gesproken houd ik barazas (bijeenkomsten) in de dorpen om deze boodschap uit te dragen, en wijs ik er ook op dat we meisjes moeten aanmoedigen voor zichzelf op te komen”, zegt Lenayasa.

Eigenaarschap

In de Keniaanse grondwet staat dat alle vrouwen dezelfde eigendomsrechten hebben als mannen, maar in de praktijk gaat grond meestal op basis van gewoonte over van vader op zoon. 
Slecht 2 procent van alle grond die op naam staat in Kenia, is in het bezit van vrouwen, volgens de Kenya Land Alliance, een belangenorganisatie.

Bij de Samburu worden alle beslissingen over gebruik en verdeling van het land genomen door mannen. Maar de vrouwen van Umoja hebben binnenkort officieel zeggenschap over hun stuk weidegrond, op een paar kilometer afstand van het dorp. Ze kochten die grond een paar jaar geleden met spaargeld en donaties. De regering heeft de eigendomsaanvraag momenteel in behandeling.

Als de toestemming er komt, biedt het de vrouwen bescherming tegen ruzies over land en water die vaak uitbreken tussen de Samburu en rivaliserende groepen, en hebben ze meer inkomenszekerheid.
Een woordvoerder van het Samburu County Lands Office was niet bereikbaar voor informatie over de status van de aanvraag.

Tweederangsburger

De vrouwen van Umoja reizen ook naar andere dorpen om de inwoners te vertellen over het belang eigendomsrechten voor vrouwen. En als een vrouw het dorp verlaat om terug te keren naar haar man, staan de medebewoonsters ervoor in dat ze niet opnieuw een tweederangs burger wordt, zegt Nolmongen.

“We vertellen haar over haar rechten en houden ook contact om er zeker van te zijn dat ze gelijkwaardig behandeld wordt, het haar goed gaat en ze zelf ook wat bezittingen heeft”, zegt ze.

In buurdorp Nashami zegt Samuel Leyapem (75) dat de vrouwen van Umoja in de afgelopen dertig jaar zijn dorp geïnspireerd hebben om vrouwen meer van de rechten te geven die hen toekomen.

“Tegenwoordig mogen vrouwen zelfs hier in ons dorp vee bezitten en grond kopen”, zegt hij, terwijl hij in de schaduw voor zijn huis zit. “Maar persoonlijk zou ik het beter vinden als een vrouw, nadat ze land heeft gekocht, haar man daar ook bij betrekt, zodat ze samen gelukkig zijn.”

Regering

Juliana Nnoko-Mewanu, onderzoeker op het gebied van vrouwenrechten bij Human Rights Watch, zegt dat de vrouwen niet het idee moeten krijgen dat ze mannen moeten uitsluiten uit hun levens om aanspraak te kunnen maken op bezit.

“Het moet niet zo zijn dat ze naar plaatsen moeten met alleen vrouwen, om grond te kunnen gebruiken, bezitten en zekerheid te vinden”, zegt ze. “De regering moet zekerheden voor vrouwen garanderen tijdens het huwelijk, na een scheiding en in geval dat de echtgenoot overlijdt.”

Nolmongen is blij dat ze, ondanks het feit dat ze nooit is teruggekeerd naar haar man, in staat is gebleken haar kinderen naar school te sturen en zeggenschap heeft over de grond waar ze op leeft en werkt.

Haar besef van gelijkheid heeft ze ook op haar kinderen overgebracht. Een zoon werkt inmiddels bij de politie en een dochter is journalist. “Ze staan op een moderne manier in het leven en als zelf eigendomsrechten willen, kan dat”, zegt ze.

-
Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.