Keert met Biden het Cuba-beleid van Obama terug? (OPINIE)

In zijn benadering van Cuba is Joe Biden een erfgenaam van het beleid van Barack Obama, waarvan hij twee ambtstermijnen lang de vicepresident was. Als hij wil terugkeren naar dat beleid, zullen de beslissingen van president Donald Trump, die daar lijnrecht tegenin gingen, een obstakel vormen.

Er is een enorm verschil tussen beide visies. Obama koos voor toenadering en normalisering, een “regimewissel” was niet langer het primaire en enige doel. Voor Trump was dat net wel het doel, en dat streefde hij met een bijzondere verbetenheid na.

Blokkade mislukt

Obama’s uitgangspunt was dat het beleid dat gebaseerd was op een economische, commerciële en financiële blokkade, mislukt was. Er moest een nieuwe aanpak komen en diplomatie was daarbij het ideale instrument. Zo begon hij in 2012 geheime onderhandelingen met president Raúl Castro.

Na twee jaar, op 17 december 2014, kondigden de twee presidenten gelijktijdig aan dat ze een akkoord hadden bereikt en de betrekkingen wilden normaliseren op basis van een herstel van de diplomatieke banden.

De afspraak omvatte de vrijlating van gevangenen en de belofte van de Amerikaanse president om zijn uitvoerende macht te gebruiken om Cuba te schrappen van de lijst van landen die terrorisme ondersteunen (een belofte waaraan hij zich hield) en om de sancties die op het Cubaanse volk wogen te verlichten.

Blokkade niet opgeheven

Hij kon zich er niet toe verbinden de blokkade op te heffen (door opeenvolgende regeringen in Washington misleidend een embargo genoemd). Nochtans had hij sinds 2004 meermaals herhaald, ook voor het Amerikaanse Congres, dat die onvoorwaardelijk moest worden opgeheven.

Tussen die datum en januari 2017 was er een intense uitwisseling op twee vlakken, een economisch-commerciële uitwisseling en een van diplomatiek-consulaire aard.

De economisch-commerciële kant kreeg de meeste aandacht. Ook al werden de beperkingen voor Amerikaanse toeristen niet opgeheven, de commerciële luchtvaart werd wel hersteld en de havens van het eiland mochten worden aangedaan door Caraïbische cruises. Daardoor steeg het aantal bezoekers.

Cubaanse emigranten

De maatregelen kwamen ook de Cubaanse emigratie ten goede: de beperkingen op reizen in beide richtingen en op geldzendingen werden opgeheven, wat extra economische gevolgen had.

De diplomatiek-consulaire uitwisseling, met inbegrip van een culturele, wetenschappelijke en academische uitwisseling, kwam vooral tot uiting in het herstel van diplomatieke betrekkingen, de heropening van ambassades en de ondertekening van 22 bilaterale akkoorden voor uitwisseling op de meest uiteenlopende gebieden. Voor de uitvoering van deze akkoorden werden werkgroepen opgericht.

Het lijdt geen twijfel dat ze beide landen ten goede kwamen.

Beperkte economische versoepeling

De omvang van de economische versoepeling was echt beperkt en wordt vaak overdreven. Het complexe en uitgebreide netwerk van sancties dat aan Cuba werd opgelegd, bleef zo goed als intact, ondanks het feit dat ze in de opeenvolgende Algemene Vergaderingen van de VN vanaf 1992 als illegaal werden beschouwd.

Washington van zijn kant herstelde zijn formele aanwezigheid in Cuba via een ambassade, waardoor het niet alleen zijn uitgebreide belangen beter kan beschermen en verdedigen, maar ook aan publieke beïnvloeding en diplomatie kan doen.

In Cuba zijn er mensen die kritiek hebben op deze activiteiten omdat die voor hen onvermijdelijk subversief zijn. Anderen zien ze als iets normaals, inherent aan diplomatie, zolang het legitieme doel van het bevorderen van goodwill, samenwerking en wederzijds voordeel wordt gerespecteerd.

Obama’s bezoek

In maart 2016 boden Obama's bezoek aan Havana en zijn toespraak in het Gran Teatro Alicia Alonso, uitgezonden over het hele land, argumenten voor beide standpunten.

Sommigen beschouwen het als een inmenging in Cubaanse binnenlandse aangelegenheden, anderen wezen erop dat de president daarin voor het eerst bevestigde dat de Verenigde Staten het doel van een “regimewissel” hebben opgegeven en de weg respecteerden die het Cubaanse volk volgde.

Dit laatste standpunt werd herhaald in oktober 2016, in de Presidential Policy Directive – United States-Cuba Normalization.

Donald Trump

De opening of dooi was van korte duur. In minder dan zes maanden tijd besloot Obama's opvolger, Donald Trump, alles te annuleren en een nieuwe richtlijn uit te vaardigen. Een reden daarvoor was er niet.

Het vond zijn oorsprong in Trumps willekeurige manier om aan politiek te doen: zijn obsessie om alles wat zijn voorganger deed terug te draaien; zijn minachting voor diplomatie en geloof in het gebruik van dwang en angst tegen echte of vermeende vijanden; en overwegingen van binnenlandse aard zoals “On Cuba, make Marco Rubio happy”, een verwijzing naar de senator die voorstander is van de harde lijn.

Trump heeft niet alleen de sancties aangescherpt met aanvullende strafmaatregelen en de financiering van tegenstanders voortgezet, hij heeft ook twee nieuwe elementen toegevoegd: een campagne tegen de internationale medische hulp door Cuba en de machtiging om titel III van de wet-Helms Burton in werking te laten treden, gericht op het beïnvloeden van buitenlandse investeringen in Cuba.

Sonische wapens

Anderzijds hij ook een vreemd incident politiek uitgebuit, waarvan de oorzaak drie jaar later nog steeds niet duidelijk is. De Verenigde Staten beweren, zonder daarvoor bewijs te leveren, dat hun diplomatieke functionarissen aanzienlijk hersenletsel hebben opgelopen door vermeende “aanvallen met sonische wapens”.

De diplomatieke betrekkingen werden niet verbroken, maar er werden maatregelen genomen waardoor het personeelsbestand in beide ambassades tot een minimum werd beperkt. De consulaire dienstverlening werd stopgezet, wat Cubanen die Amerikaanse familieleden wilden bezoeken zoveel schade heeft toegebracht.

Wat presidents- en vicepresidentskandidaten zeggen in verkiezingscampagnes mag je niet altijd letterlijk opvatten. Maar één ding wordt duidelijk uit de verklaringen van Biden, zijn vicepresident Kamala Harris en hun adviseurs: er zullen veranderingen zijn in het beleid ten aanzien van Cuba en die veranderingen zullen gericht zijn op de afschaffing van, zo niet alle, dan toch een groot deel van de sancties die zijn opgelegd door Donald Trump, en op de terugkeer naar Obama’s beleid van toenadering, wat een hervatting van het normaliseringstraject inhoudt.

Afschaffing van Trumps beperkingen

Een van Bidens meest opvallende uitspraken over de weg die hij met Cuba zal volgen, stond op de website van de Cuba Study Group te lezen, een Cubaans-Amerikaanse organisatie die voorstander is van de hervatting van het normaliseringsproces.

“De situatie in Cuba vandaag”, zei Biden, “is niet dezelfde als die vier jaar geleden. Mijn beleid zal rekening houden met de huidige omstandigheden, te beginnen met de afschaffing van Trumps beperkingen op geldzendingen en reizen, omdat die de Cubaanse bevolking schade toebrengen en families gescheiden houden. 

“Ik zal ook de vertraging bij meer dan 20.000 visumaanvragen aanpakken, die onder deze regering is toegenomen, ik zal de vrijlating van politieke gevangenen vragen en ik zal de mensenrechten in Cuba verdedigen, net zoals ik deed toen ik vicepresident was.”

Terugkeer

Als men de gebruikelijke retorische wendingen over mensenrechten, politieke gevangenen, enzovoort terzijde laat, is het duidelijk dat de verkozen president wil terugkeren naar de politiek die nauwgezet was ontworpen door de regering waarvan hij vicepresident was.

Dat kan complex worden gezien de omvang van de stappen achteruit die meneer Trump eenzijdig en willekeurig heeft gezet. Maar men moet erkennen dat Cuba vandaag niet meer hetzelfde is als vier jaar geleden. Een paar belangrijke elementen zijn daarbij het vermelden waard:

- Cuba is tevreden over de succesvolle manier waarop het de agressieve acties van de regering-Trump heeft doorstaan. De bevolking kon zijn vreugde bij zijn nederlaag niet verbergen.

- Cuba is een land met een nieuwe president, Miguel Díaz-Canel, die tot de generatie behoort die met de Revolutie is opgegroeid.

- Cuba heeft een nieuwe grondwet goedgekeurd na overleg en een massaal volksreferendum. Deskundigen erkennen de vooruitgang op het gebied van mensenrechtenkwesties.

- De Cubaanse samenleving is veel meer verbonden met het internet dan in 2016.

- Waarschijnlijk het belangrijkst is dat het land covid-19 aan het verslaan is met een beleid dat sterk lijkt op het beleid dat Biden in de Verenigde Staten wil implementeren.

- En tot slot heeft de regering het goedgekeurde economische hervormingsprogramma op een krachtige manier nieuw leven ingeblazen met hernieuwde nadruk op de niet-overheidssector en decentralisatie.

Vastberadenheid

Wat ook het Cubabeleid wordt van de verkozen president Biden, het zou goed zijn om deze veranderingen in gedachten te houden. 

Het vergemakkelijkt het normaliseringsproces, waarvan de Cubaanse regering nog eens heeft gezegd dat ze dat wil hervatten.

Maar er is iets dat niet is veranderd: de vastberadenheid van de bevolking en de regering om zich te blijven verzetten als er de dwang wordt uitgeoefend.

Carlos Alzugaray is oud-diplomaat, universiteitsprofessor, essayist en politiek analist. Van 1994 tot 1996 was hij de Cubaanse ambassadeur in België.