Irrigatie sleutel tot groene revolutie in Afrika

“We willen voorkomen dat dezelfde fouten worden gemaakt als in Azië waar het gebruik van grondwater de basis vormde voor hun groene revolutie. Toen was het grondwater plots op en ontstond er een enorm probleem op het vlak van duurzaamheid”, zegt Richard Taylor, de hoofdonderzoeker en een professor hydrogeologie aan University College London (UCL).

Hij leidt het project Groundwater Futures in Sub-Saharan Africa (GroFutures) en werkt hiervoor samen met een team van veertig wetenschappers uit Afrika en daarbuiten. Zij ontwikkelen een beheersmodel waarmee duidelijk wordt welke grondwaterbronnen duurzaam kunnen worden gebruikt in de strijd tegen armoede.

Tanzania, Ethiopië en Niger

De studie is nog in volle gang maar de wetenschappers kunnen nu al vertellen hoe en wanneer de verschillende waterlagen in de ondergrond worden aangevuld, hoe ze reageren op klimaatschokken, en ze zijn ook op zoek naar geschikte manieren om de aanvulling van het grondwater te stimuleren op een duurzame manier.

“Onze focus ligt op Tanzania, Ethiopië en Niger”, zegt Taylor. “Dit zijn drie strategische testgebieden in tropisch Afrika waar we een snelle groei van de landbouw en een toegenomen behoefte aan irrigatie verwachten”, vertelt hij.

In Tanzania richtte het onderzoek zich bijvoorbeeld op de waterputten van Makutapora, de enige waterbron voor heel Dodoma, de hoofdstad van het land.

Gedrag van water

De wetenschappers gebruiken moderne technieken om ‘het gedrag’ van het grondwater in relatie tot klimaatschokken en de menselijke impact te bekijken en de kwaliteit van het water op verschillende locaties van een bron of in een bassin te achterhalen.

“Grondwater werd altijd al gezien als een verborgen bron van rijkdom. Door wetenschap te gebruiken kunnen we nu beter het verloop van grondwater bestuderen en inschatten. Dat is van belang om juiste beleidsmaatregelen voor duurzaam watergebruik in de toekomst te kunnen nemen”, zegt Catherine Kongola, een overheidsmedewerker die verantwoordelijk is voor het 70.000 vierkante kilometer grote WamiRuvu Waterbekken in Centraal-Tanzania.

Negen miljard voor irrigatie

De Wereldbank en de Afrikaanse Ontwikkelingsbank willen negen miljard dollar investeren in irrigatieprojecten op het Afrikaanse continent. Die intentie werd vorig jaar duidelijk tijdens het Africa Green Revolution Forum in de Rwandese hoofdstad Kigali.

Volgens Rajiv Shah, de voorzitter van Rockefeller Foundation, is een boost van de irrigatie de sleutel tot een toekomst met meer duurzame landbouw in Afrika.

Leren van India

“In elk van de domeinen waarin wij werken zijn mensen bezig met onderzoek naar grondwater als bron voor betere inkomsten en meer voedselzekerheid voor lokale inwoners”, zegt Taylor. “Maar de hamvraag is: waar moet dat water vandaan komen?”

Sinds de jaren 1960, het startpunt van de groene revolutie in Azië, heeft India grondwater gebruikt als primaire bron voor irrigatie, met name voor de productie van rijst en koren om de toenemende bevolking in het land te kunnen voeden. Vandaag leidt deze uitputtingsslag om grondwater tot een nationale crisis.

Soortgelijke probleemsituaties gelden voor nog meer landen op aarde. Onder meer de Verenigde Staten en China hebben problemen met het grondwaterniveau door hun intensieve landbouw.

El Niño

Na een paar jaar van intensief onderzoek op het waterputtenveld van Makutapora in Tanzania hebben de wetenschappers ontdekt dat de putten – in een gebied dat vooral gekenmerkt wordt door de aanwezigheid van seizoensgebonden rivieren en vegetatie zoals acaciastruiken, cactussen, baobab en andere soorten die met name gedijen in droge gebieden – enkel kunnen worden aangevuld na extreme overstromingen die tegelijk ook verwoestend kunnen zijn voor landbouwgewassen en huizen.

“Eind 2015 installeerden we watermeters om de hoeveelheid water in de rivieren te registreren”, legt onderzoeker David Seddon uit. “Zo kunnen we uur per uur de stroming van de rivier volgen en bekijken in welke mate die grondwater aanvult.”

Seddon maakte zijn proefschrift over het Makutapora-veld dat het hoogste niveau grondwater heeft in heel Afrika ten zuiden van de Sahara.  

“Een analyse van deze plek over een periode van zestig jaar leert ons dat de aanvoer van nieuw grondwater, waarmee het oppompen van water voor gebruik in de stad wordt ondersteund, slechts periodiek plaatsvindt en afhankelijk is van seizoensregen die onder meer beïnvloed wordt door het weerfenomeen El Niño-Zuidelijke Oscillatie” (periodieke variatie van wind en temperatuur van het zeewater in de oostelijke Stille Oceaan die het klimaat van delen van de tropen en subtropen beïnvloedt, IPS), vult Taylor aan.

Toegenomen vraag naar water

Volgens Lister Kongola, een hydroloog op rust die voor de overheid heeft gewerkt van 1977 tot 2012, is de vraag naar water in Dodoma verdrievoudigd sinds de jaren ’70.

“De meeste overheidsinstellingen verhuisden van Dar es Salaam naar Dodoma, we kregen er een universiteit bij, hogescholen, hotels en verschillende gezondheidsinstellingen. Ik voorzie nog een veel grotere stijging van de vraag naar water in de komende jaren”, zegt hij.

Het goede nieuws is dat de seizoenen die beïnvloed worden door El Niño voorspelbaar zijn. “Door daarop te anticiperen en ingenieurs strategische interventies te laten voorbereiden, kunnen we de aanvulling van grondwater optimaliseren”, zegt Taylor.

Ook volgens Nuhu Hatibu, de verantwoordelijke voor Oost-Afrika van de Alliance for a Green Revolution in Africa, is irrigatie de “toverformule” voor duurzame landbouw. “Dat is wat Afrika nodig heeft om een groene revolutie mogelijk te maken.”   

Een HR-foto van Richard Taylor (links in beeld) aan het werk in Tanzania, vindt u hier.