Internetvrijheid verliest terrein in Zuidoost-Azië

Voor hun recentste rapport over de vrijheden op het net, hebben onderzoekers van Freedom House in totaal 65 landen geëvalueerd die samen 87 procent van alle internetgebruikers vertegenwoordigen.

Volgens de resultaten zag de helft van de landen zijn vrijheden achteruitgaan. China, Syrië en Ethiopië waren het minst vrij. Esten, IJslanders en Canadezen genieten de grootste vrijheid.

Democratisering stilgevallen

De meest opmerkelijke evolutie komt uit Zuidoost-Azië. Een paar jaar geleden leek deze regio nog beloftevol. De economie was aan het groeien, de democratie won terrein. Er waren vrije verkiezingen in Maleisië, een anti-corruptiecampagne in Indonesië en een sociale actie voor Cambodjaanse textielarbeidsters.

“Internet hielp deze bewegingen groeien”, zegt Madeline Earp, een onderzoekster gespecialiseerd in Azië bij Freedom House. “Allerlei organisaties en media begonnen vaker internet te gebruiken. Dat was hoopgevend.”

Nu is de democratisering stilgevallen. Een militaire staatsgreep in Thailand en de afschaffing van een Cambodjaanse oppositiepartij zijn maar enkele voorbeelden van autocratische regeringen die steeds meer weerstand bieden.

Censuur, arrestaties en geweld

Volgens het rapport zijn zeven van de acht onderzochte Zuidoost-Aziatische landen minder vrij geworden in het afgelopen jaar. “Censuur stijgt en vrijheid op internet daalt”, zegt Earp. “Vooral Myanmar en Cambodja waren grote teleurstellingen.”

In Myanmar werden recent nog journalisten gearresteerd. Valse nieuwsberichten verspreiden haatpraat en sporen er aan tot geweld tegen moslims. In Myanmar zitten nu meer journalisten in de gevangenis dan in de laatste periode van de militaire junta.

In Cambodja werd een onafhankelijke krant gesloten. Activisten die illegale praktijken van bedrijven aanklagen, worden gearresteerd. In Thailand wordt de strenge wet op majesteitsschennis gebruikt om critici monddood te maken. In de Filipijnen publiceert een groeiende aantal 'opinieschrijvers' propaganda voor president Duterte.

Maleisië

Het enige land dat zijn score heeft verbeterd is Maleisië. Maar dat is volgens Freedom House vooral te danken aan het toenemende internetgebruik. De repressie kan die groei nog niet volgen. Want Maleisië volgt een trend in Zuidoost-Azië. De beperking van vrije pers en meningsuiting begint wanneer het internetgebruik stijgt.

“De regering heeft nieuwswebsites gecensureerd. Minstens één Maleisiër kreeg al een gevangenisstraf voor een bericht op Facebook”, zegt Earp. 

Great Firewall

Een deel van de oorzaak ligt in China. Dat invloedrijke land heeft 's werelds minst vrije internet volgens het rapport van Freedom House, al drie jaar. Het gebruikt een gesofisticeerd bewakingssysteem, zijn beruchte Great Firewall. Een leger opzieners controleren het internetgebruik van de Chinezen, van apps tot verkeerscamera's.

Ongewenste berichten worden door Chinese censors weggehaald. Dat leidt soms tot absurde situaties. Toen een nieuwe kever werd ontdekt, kreeg die de naam van president Xi Jinping. Maar de berichten hierover werden verwijderd omdat de roofzuchtige aard van de kever beledigend zou kunnen zijn voor de leider.

Deze praktijken spelen een grote rol in de achteruitgang van democratisch Zuidoost-Azië. “Vietnam kopieert de technieken van China en dat zet de toon voor Zuidoost-Azië”, zegt de onderzoekster. “Steeds meer bloggers en activisten worden gearresteerd omdat ze sociale media gebruiken.”

Vals nieuws

Niet alleen censuur is een probleem. In Zuidoost-Azië worden valse nieuwsberichten gebruikt om tegenstanders te elimineren of om de publieke opinie te manipuleren. Dat schrijft Ed Legaspi, directeur van de Southeast Asian Press Alliance in The Bulletin.

“Het is onrustwekkend dat regeringen sociale media gebruiken om geruchten te verspreiden en kritische stemmen te bestrijden”, meent Legaspi. “De Thaise wet tegen majesteitsschennis en de Indonesische wet tegen godslastering worden gebruikt om de vrije meningsuiting te beperken.”

Opruiende, racistische taal tegen moslims zorgt in Myanmar af en toe voor gewelduitbarstingen. Vaak worden er valse berichten verspreid over een boeddhistische vrouw die door een moslim zou verkracht zijn. Dat nepnieuws heeft bijgedragen tot het geweld tegen de Rohingya, een moslimminderheid. En het zorgt er voor dat het leger de steun van de bevolking krijgt.

Twitter, Instagram en WeChat

De rol van de sociale media kan niet onderschat worden. Facebook, Twitter, Instagram, Line, WhatsApp en WeChat zijn het meest populair in Zuidoost-Azië. Maar hun oorspronkelijke vermogen om vrije meningsuiting te verspreiden, is aan het verzwakken.

“Een paar jaar geleden waren de sociale media nog een veilige plek voor activisten en critici. Maar vandaag zijn die bedrijven te meewerkend met de autocratische regimes”, vindt Legaspi. “Ze doen niets om hun gebruikers te beschermen.”

Gemanipuleerde verkiezingen

In de regio worden dit jaar in verschillende landen verkiezingen georganiseerd. Dat zijn klassieke momenten van spanningen en strijd. De manier waarop de betrokken regeringen daarmee omgaan, zullen bepalend zijn voor de evolutie van internetvrijheid. 

In Cambodja zijn er verkiezingen zonder oppositie, in Maleisië worden ze zwaar gemanipuleerd. Daar valt weinig positieve verandering te verwachten.

In Indonesië zijn de regionale verkiezingen van juni een graadmeter voor de gevolgen van nepnieuws op sociale media. Een online campagne had het gemunt op de gouverneur van Jakarta, de Chinees-christelijke Basuki 'Ahok' Tjahaja Purnama. Hij werd uiteindelijk veroordeeld voor blasfemie.

De groeiende knowhow van machthebbers wordt gebruikt om de verkiezingen naar hun hand te zetten. Sommigen controleren nu al het internet en maken oppositie, activisten en media monddood. Mogelijk wordt 2018, net zoals 2017, een trieste voorspelling in een regio die tot voor kort beloofde vooruitgang te maken.