Illegale wegenbelasting vervangt conflictmineralen in Congo (Opinie)

Al langere tijd is bekend dat rebellen in de Democratische Republiek Congo (DRC) hun activiteiten financieren met opbrengsten uit de mijnbouw. De Congolese bodem herbergt grote hoeveelheden kostbare mineralen. Zo werd de industriële exploitatie van koper en goud de ruggengraat van het vroege Belgische kolonialisme en later van Mobutu Sese Seko’s kleptocratie.

Na de Koude Oorlog nam de steun voor Mobutu af en massa’s gewone Congolezen stortten zich op de mijnbouw in de hoop ervan te kunnen leven. Vandaag zijn er nog honderdduizenden van deze mijnbouwers actief. Voor niet veel meer dan een dollar per dag zijn ze voetsoldaten van de hightechsector. Met minimaal gereedschap winnen ze niet alleen koper en goud, maar ook chemische elementen zoals coltan, wolfraam en tantalium.

Deze ongereguleerde exploitatie heeft conflicten in het land aangejaagd. Een deel van de mijnbouwterreinen staat onder controle van soldaten of rebellen, die “rente” eisen voordat de mineralen hun weg vinden naar Aziatische producenten en westerse markten.

De speciale VN-gezant voor de Grote Meren-regio in Afrika, onderstreepte onlangs nogmaals deze duistere connectie tussen conflict en mineralen. Hij stelde dat de exploitatie van mineralen nog steeds de belangrijkste oorzaak is van conflict en instabiliteit in Congo.

Conflictvrije mijnbouw

Donoren hebben richtlijnen opgesteld, bedrijven beloofden zich in te zetten voor een schone toeleveringsketen en allerlei organisaties proberen de rebellen en soldaten weg te krijgen van de mijnbouwterreinen. Er zijn belangrijke stappen gezet. In de afgelopen twee jaar werden ongeveer 400 van 2400 mijnbouwterreinen conflictvrij verklaard. Arbeiders zouden hier geld verdienen zonder dwangarbeid of hoge illegale belastingen.

Maar de rebellen vinden andere manieren om geld te verdienen. Nu ze verjaagd worden van de mijnbouwterreinen, proberen ze eenvoudigweg de controle te krijgen over wegen. Wie de transportroutes onder controle heeft, kan belastingen heffen en de economische activiteiten sturen.

In een studie hebben we bijna duizend wegblokkades in Oost-Congo in kaart gebracht. Het was moeilijk een weg te vinden zonder wegversperring. Het wordt tijd om te erkennen dat deze wegversperringen rebellen en soldaten inkomsten verschaffen.

Pragmatische oplossing

Vorig jaar kwamen in de door oorlog verscheurde provincie Noord-Kivu generaal Mando, de leider van de Mai Mai Simba, de oudste rebellengroep in Congo, en een groot aantal vertegenwoordigers van de staat en het leger bijeen voor belangrijke onderhandelingen. Doel van de bijeenkomst was om de rebellenleider ervan te overtuigen een winstgevende goudmijn op te geven. Een plaatselijke onderzoeker verklaarde dat Mando, na het aanhoren van de argumenten, zei: “Maar ik heb altijd een evenredig deel van mijn inkomsten aan jullie afgedragen. Iedereen heeft hiervan geprofiteerd. Jullie hebben altijd jullie deel ontvangen. En als dank komen jullie met het leger op de proppen, zodat zij nu degenen zijn die gaan profiteren! Geef me één goede reden waarom ik zou vertrekken?”

Na een verhit debat dat een paar uur duurde, werd een pragmatische oplossing gevonden: Mando mocht op korte afstand van de mijn wegversperringen opzetten en belasting heffen. Dit zou minder opleveren dan de goudmijn, maar had het voordeel dat het veel eenvoudiger was uit te voeren en te verbergen.

Na deze afspraken verklaarden de autoriteiten tegenover westerse donoren de mijn “conflictvrij”, terwijl tegelijkertijd een plaatselijke, invloedrijke partij tevreden werd gehouden.

Afpersingspraktijken

Het verhaal over Mando is er een van vele. Congo telt ongeveer 120 verschillende gewapende groepen. Wegblokkades zijn essentieel voor hen om te overleven. Dit geldt vooral voor rebellenleiders in gebieden waar geen mineralen zijn.

Overal in het oosten van Congo, waar gewapende partijen verdwijnen bij mijnen, verschijnen eenvoudig wegversperringen waarmee zij hun activiteiten financieren. De Congolese wegen zijn een magneet voor afpersingspraktijken, want iedereen moet met zijn producten naar de markt.

Deze strategie is eenvoudig vergeleken met het controleren van een mijn. Het is veel simpeler om naast de weg te zitten, een koord te spannen en te wachten tot het geld binnenkomt

Wegversperringen zijn ook een cruciale strategie voor overheidspartijen. Congo is zo groot als West-Europa, maar telt slechts 2000 kilometer aan verharde wegen. Aangezien DRC weinig belasting int en afgelegen regeringsposten of militaire posten grotendeels zichzelf financieren, innen ambtenaren en militairen via wegversperringen belastingen als salarisbetaling. Hun commandanten eisen vaak dat ze wekelijks een minimumbedrag innen.

Het gevolg daarvan is dat alles wat beweegt, belast wordt. Elk product dat van het land naar het dorp moet, en dan van het dorp naar de markt, stuit op een reeks heffingen.

Wegen naar vrede?

Eén touw tussen twee palmbomen is niet veel meer dan een ergernis. Maar vermenigvuldig dat met duizend, en je krijgt een aanzienlijke bron van conflictfinanciering.

Congolese wegen zijn een cruciale plaats waar conflicten, illegale belastingen en conflictfinanciering samenkomen. Vraag wie dan ook in Oost-Congo hoe oorlog invloed heeft op zijn of haar leven, en je krijgt waarschijnlijk klachten over wegversperringen en voedselprijzen, en niet zozeer over afgelegen mijnen. Voor de doorsnee Congolees is de cumulatieve last van de wegenbelastingen een belangrijk probleem. Die leidt tot hoge prijzen, zelfs voor basisproducten, en dat voor een bevolking die probeert te overleven op een dollar per dag.

Wegversperringen zijn niet eenvoudig aan te pakken door de internationale gemeenschap. Als een VN-patrouille passeert, laten rebellen die eenvoudig passeren. De blokkade wordt weer opgeworpen als de blauwhelmen weg zijn.

Toch moet er een manier zijn. Een mogelijke oplossing is data in te zetten om misbruik te voorkomen. Zo kan er bijvoorbeeld een app ontwikkeld worden die misbruik registreert, en waarmee de overheid verantwoordelijk kan worden gehouden voor de illegale belastingen. “Conflictmineralen” zijn slechts een deel van het verhaal. De systematische uitbuiting van Congolezen onderweg mag niet genegeerd worden. Zij worden door deze wegversperringen ernstig gehinderd in hun dagelijks leven.

Bron: The Conversation