Grootste ruimtetelescoop ter wereld strijkt neer op Afrikaanse continent

“Als wij het hebben over het bevorderen van de astronomieagenda, gaat dat op dit continent om méér dan het bevorderen van de sterrenkunde”, zegt Kevin Govender, directeur van het Office of Astronomy for Development van de Internationale Astronomische Unie. “We weten immers uit ervaring dat de groei van de astronomie gepaard kan gaan met een boost voor de ontwikkeling in de hele regio. Astronomie kan worden ingezet om ontwikkeling en economische activiteit te stimuleren.”

Heldere hemel

Govender doet de uitspraak naar aanleiding van de start van de bouw van de Square Kilometre Array (SKA) in Zuid-Afrika en Australië. Bij de voleindiging ervan in 2028, wordt dit naar verluidt de grootste telescoop ter wereld.

De locaties in Zuid-Afrika en West-Australië zijn gekozen vanwege de helderheid van de hemel en de afwezigheid van radiogolven.

Het is niet het eerste initiatief dat Afrika op de astronomische kaart zet. Het continent eist zijn plaats op astronomisch vlak op met initiatieven zoals de Southern African Large Telescope, een grote spiegeltelescoop op de Karoo-hoogvlakte, nabij Sutherland (Zuid-Afrika), de MeerKAT Radio Telescope en MeerLICHT in de provincie Noord-Kaap in Zuid-Afrika. Verder is er het Oukaïmeden-observatorium in Marokko, het Entoto-observatorium in Addis Abeba (Ethiopië) en het High Energy Stereoscopic System in Namibië.

Gouden eeuw

Afrika beleeft de gouden eeuw van de astronomie, zegt Thebe Medupe, de voorzitter van de Afrikaanse Astronomische Sociëteit (AfAS) en professor sterrenkunde aan de North-West Universiteit. “Maar er zijn ook uitdagingen”, zegt hij. “Afrika telt in totaal zo’n driehonderd gediplomeerde astronomen, het Verenigd Koninkrijk heeft er zeshonderd.”

“Afrika zelf is dus nog zeer weinig representatief in termen van professionele sterrenkundigen, niettegenstaande dat we wel al die faciliteiten hebben die er zitten aan te komen en die toonaangevend zullen zijn op vlak van astronomisch onderzoek.”

Medupe roept daarom op tot meer initiatief om te investeren in de opleiding van meer Afrikaanse astronomen, evenals in de groei en versterking van reeds bestaande onderzoeksgroepen in zoveel mogelijk Afrikaanse landen. “We willen niet dat Afrika de gegevens produceert en uiteindelijk naar Europa stuurt”, zegt hij.

Motor voor groei

Astrofysicus Mirjana Pović, die als assistent-professor verbonden is aan het Ethiopian Space Science and Technology Institute, vertelt dat er de afgelopen tien jaar meer dan zeventig astronomieverenigingen zijn bijgekomen die een enorme vooruitgang hebben geboekt op vlak van de promotie van astronomie op verschillende niveaus.

De SKA-telescoop in Zuid-Afrika, een samenwerking met acht andere partnerlanden, en de African Very-long-baseline interferometry (VLBI), een netwerk van radiotelescopen in heel Afrika, zijn twee van de meest belangrijke initiatieven op het continent, zegt ze.

Ook Pović ziet het als een van de grootste uitdagingen voor Afrikaanse landen dat ze met zeer beperkte middelen starten op vlak van human resources. Er is veel werk te doen, maar het zal moeilijk zijn om geschikt, adequaat opgeleid personeel te vinden.

Met uitzondering van Zuid-Afrika, is er volgens Pović weinig steun van lokale overheden te bespeuren en in veel van de landen op het continent blijft astronomie nog iets onbereikbaars voor veel mensen.

“We hebben nog veel werk op vlak van bewustwording om beleidsmensen aan te tonen waarom astronomie zo belangrijk is voor de Afrikaanse groei en ontwikkeling”, zegt ze.

Bernie Fanaroff, voormalig directeur van het  SKA-project, zegt dat het “erg moeilijk is om in sommige landen fondsen te vinden.” Volgens hem is het zeker een goede zaak om alvast te investeren in opleidingen die leiden tot computervaardigheden.

Want alle data die straks door de grootste radiotelescoop ter wereld worden gegenereerd, zullen verwerkt moeten worden.

__

Dit artikel is eerder verschenen bij IPS-partner SciDev.net