Grondwatertekort dreigt in noorden van Chili

De Atacama-woestijn strekt zich uit over vier regio’s in het noorden van het land. In een manifest stellen ze dat het grondwater in de regio beschouwt moet worden als een niet-hernieuwbare bron. Mijnbouwbedrijven, de landbouw en grote steden maken van gebruik van de ondergrondse reservoirs, die dateren van meer dan 10.000 jaar geleden. Er wordt echter meer water onttrokken dan er bij komt.

Volgens de experts is de huidige waterwinning niet duurzaam.

Chili is wereldwijd een belangrijke exporteur van koper, fruit en groenten. Twee sectoren die veel water gebruiken.

Bewustwording

Op de kleine plattelandsschool van El Llanito de Punitaqui, 400 kilometer ten noorden van Santiago, hebben onderwijzeres Marleny Rodríguez en haar vier leerlingen een regenwateropvang gemaakt om de tuin te irrigeren. “Thuis hebben ze dat ook gedaan, naar het voorbeeld dat ze op school gezien hebben”, vertelt Rodríguez.

De vier kinderen, waarvan er drie uit een gezin komen, behoren tot de inheemse bevolking van Atacama. De kinderen leren er te leven van het land. “Ze helpen met zaaien, oogsten, wieden en water geven. We leren ze ook composteren”, zegt Rodríguez.

Calogero Santoro, archeoloog en een van de initiatiefnemers van het manifest, constateert dat lang niet iedereen zo zuinig omgaat met water. Hij zegt dat bedrijven de noodzaak er niet van zien, omdat ze nu nog geen problemen ervaren. “Het Chileense systeem is helemaal ontworpen om deze bedrijven zo goed mogelijk te laten functioneren. Maar er liggen problemen op de loer.”

De wetenschappers roepen op tot bewustwording over dreigende watertekorten, diepgravend onderzoek naar de kwestie en investeringen in technologie die nieuwe oplossingen biedt en niet juist de problemen erger maakt.

“De eerste stap is een cultuurverandering. Als de bewustwording groeit, worden nieuwe processen ontwikkeld en nieuwe technologie voor die productieprocessen”, zegt Santoro. “Helaas investeert de private sector niet in dit soort oplossingen.”

Complex probleem

De Atacama -woestijn is de droogste woestijn op aarde, met de steden Arica, Iquique (de hoofdstad van Tarapacá), Antofagasta en Calama. Bijna 10 procent van de 17,5 Chilenen woont in dit gebied.

In een normaal jaar valt in de regio’s van het zogenoemde Norte Grande slechts 1,6 tot 2,5 millimeter regen. Tot nu toe was er in 2018 een tekort van 100 procent in sommige steden en 50 procent in andere, blijkt uit gegevens van de Chileense Meteorologische Dienst.

Hugo Romero, hoogleraar van de Universiteit van Chili en voorzitter van het Chileense Genootschap voor Geografische Wetenschappen, zegt dat grondwater momenteel de belangrijkste waterbron is voor industriële en stedelijke ontwikkeling in het noorden. “Dat betekent dat het om een complex probleem gaat. Er is enig bewijs dat veel van het grondwater duizenden jaren geleden ontstaan is. Het is fossiel water, dat zich niet hernieuwt.”

Romero wijst op schade die al veroorzaakt wordt in de woestijn. “Dat zie je bij de opgedroogde Lagunillas en de zoutvlakten Huasco en Coposa. Dat zijn slechts enkele van de ecologische gevolgen.”

Consultancybureaus

Een slinkende grondwatervoorraad heeft ook gevolgen voor de aanwezigheid van bewoning, zegt hij. “Er bestaat een nauwe relatie tussen de beschikbaarheid van water en de bewoning die er vanouds was in deze gebieden.”

“Al met al hebben we te maken met een bijzonder ingewikkeld systeem waar het land zich niet voldoende van bewust lijkt. Besluiten werden vaak genomen met alleen het economische voordeel in het achterhoofd.”

Romero waarschuwt ook dat het onderzoek naar dit complexe systeem tot nu toe minimaal is geweest. “En het onderzoek dat er is geweest, is vaak uitgevoerd door consultancybureaus die dat in opdracht van grote bedrijven deden.”

Recyclage

Claudio Latorre, academicus aan de Katholieke Universiteit van Chili en onderzoeker aan het Instituut voor Ecologie en Biodiversiteit, zegt dat er niet één dader is aan te wijzen die de ernstige situatie veroorzaakt.

“Het gaat eenvoudigweg om de volledige economische activiteit van het land die dit probleem veroorzaakt. Hoe meer activiteit, hoe sterker het land groeit en hoe meer bronnen nodig zijn. En hoe meer industriële activiteit, hoe meer werk er is. Maar de stedelijke behoeften groeien ook, en ook die zetten de waterbronnen onder druk.”

“We stellen voor om technologie in te zetten om water te oogsten uit nevel. En we pleiten ook voor betere waterzuivering. Dat is geen dure oplossing, maar er is wel beleid voor nodig”, legt hij uit.

Calogero verwijst naar Israël, waar water zeven keer gerecycleerd wordt, voordat het afgevoerd wordt. “Hier gebeurt dat maar een keer, als het al gebeurt.”

Leefbare steden

Latorre constateert dat de consequenties van klimaatverandering en overexploitatie al zichtbaar zijn. “Maar we hebben in Norte Grande nog tijd om actie te ondernemen, zodat de steden over twintig of dertig jaar ook nog leefbaar zijn.”

Romero zegt dat er niet alleen sprake is van aanzienlijke ecologische schade, maar ook van een gestage uittocht van het platteland naar de steden. Dat is ook de reden dat haar school in El Llanito de Punitaque nu nog maar vier leerlingen telt, zegt onderwijzeres Marleny Rodríguez.