Greta Thunberg leunt op een halve eeuw jongerenactivisme in Zweden 

Na  anderhalf jaar van online campagnes gaan jongeren wereldwijd weer de straat op om klimaatrechtvaardigheid te eisen. De afgelopen dagen gaat de aandacht daarbij vooral naar de VN-klimaattop die momenteel aan de gang is in Glasgow. Dat zal niet anders zijn op de grote protestmars die daar vandaag gepland staat. 

Skolstrejk för klimatet

Toen een 15-jarige Greta Thunberg in 2018 haar Skolstrejk för klimatet (spijbelactie voor het klimaat) begon aan het Zweedse parlement, konden maar weinigen vermoeden dat haar initiatief wereldwijde protesten zou aanwakkeren. Vanwege de snelle internationale impact is deze beweging beschreven als een nieuwe vorm van politieke mobilisatie. Dergelijke generalisaties houden echter geen rekening met de veel langere geschiedenis van bewustzijn en actievoering door jongeren. 

Als historici hebben wij onderzoek gedaan naar milieuactivisme van Zweedse jongeren “vóór Greta”. We stellen dat wat er vandaag te zien is, eigenlijk geworteld is in een lange Scandinavische traditie van empowerment en globaal bewustzijn van jongeren.

Het autonome en competente kind 

Een eerste bedenking is dat de deelname van kinderen aan sociale en politieke kwesties werd vergemakkelijkt door de specifieke opvattingen over de kindertijd die er in Scandinavische landen heerst. Het idee van het autonome en competente kind is door onderzoekers beschreven als een typisch kenmerk van het “Noordse model van de kindertijd”, dat al tientallen jaren van invloed is op het openbare beleid in Scandinavië en de opvoeding van kinderen. 

Hoewel de elementen van dit model niet uniek zijn voor de regio, heeft het idee een blijvende impact gehad op verschillende generaties Zweedse kinderen. Hen werd de waarde van onafhankelijkheid met de paplepel ingegeven; hen werd geleerd om hun stem te laten horen.

In Zweden heerst al lang de ambitie om het mondiale bewustzijn van jongeren te stimuleren. Vandaag domineert klimaatverandering de politieke agenda, maar dit is niet het eerste globale probleem dat jonge mensen aanspreekt. 
Aan het begin van de naoorlogse periode speelden kinderen en jongeren een sleutelrol toen ontwikkelingshulp een nieuw onderdeel van het Zweedse buitenlandse beleid werd. Uit peilingen bleek dat jongeren gevoeliger waren voor de boodschap van internationale solidariteit dan oudere generaties en daarmee werden ze cruciale doelgroepen voor inspanningen om het draagvlak voor ontwikkelingshulp te vergroten.

Milieuvervuiling documenteren

Met de opkomst van het moderne milieubewustzijn en de ‘ecologische wending’ rond het jaar 1970, toen de kennis over een wereldwijde milieucrisis meer verspreid geraakte, werden kinderen en jongeren gemobiliseerd om actie te ondernemen.

Een van de eerste grote Zweedse initiatieven was de campagne “Front tegen de aantasting van het milieu”, gelanceerd door verzekeringsmaatschappij Folksam in 1968. Het bedrijf had sterke banden met de sociaaldemocratische regering en lanceerde een nationale wedstrijd waarbij jongeren de taak kregen om milieuvervuiling in hun directe omgeving te documenteren. Deze inventarisaties vormden de basis voor een reeks openbare hoorzittingen in 1969, waarbij jongeren een oudere generatie politici, ambtenaren en industrieleiders tegen de muur zetten. Met een gemiddelde opkomst van 500 personen werden deze hoorzittingen als een publiek succes beschouwd.

Vanuit hedendaags oogpunt lijken de toenmalige eisen van deze jongeren, schone lucht en rioolwaterzuivering, erg bescheiden, maar tijdens de grote finale van de campagne - een ‘milieuparlement’ in januari 1970 - vond de Zweedse minister van landbouw het ondankbaar van de jongeren om een snelle verandering te eisen. Met koppig en aanhoudend werk, zo zei hij, zou de verdere vernietiging van het milieu te zijner tijd worden voorkomen.

Drankblikjes per post naar de overheid

De moderne Zweedse geschiedenis telt verschillende voorbeelden van activisme dat door jongeren werd aangevoerd. Terwijl het Folksam-initiatief door volwassenen werd opgezet, vertrouwden andere campagnes en initiatieven volledig op de jongere generatie. Een vroeg voorbeeld hiervan was Fältbiologerna (letterlijk: de veldbiologen), de jeugdafdeling van de Zweedse Vereniging voor Natuurbehoud, die een broeinest werd voor milieuactivisme.

Naast hun trektochten in de natuur begonnen de veldbiologen ook te demonstreren en spectaculaire acties te ondernemen. Ze marcheerden onder spandoeken waarop te lezen stond ‘de natuur doden is zelfmoord’ en ‘jullie kinderen protesteren tegen je kortetermijndenken’. In het begin van de jaren zeventig verstuurden ze per post wegwerpflessen en blikjes naar de autoriteiten om een snellere overgang naar recyclage te verkrijgen.

Operatie een dag werk

Een ander treffend voorbeeld was de jaarlijkse campagne Operation Dagsverke, ‘operatie een dag werk’, uit het begin van de jaren zestig. Onder leiding van nogal losjes georganiseerde studentenverenigingen breidde de campagne zich snel uit en al gauw waren er tienduizenden schoolkinderen bij betrokken, die geld inzamelden voor projecten in het mondiale zuiden.

De campagne steunde op twee van de belangrijkste middelen die kinderen al vaker hebben ingezet in een poging om verandering teweeg te brengen: tijd en spontane actie. Door een hele dag te besteden aan fondsenwerving, namen ze vrij van school om te investeren in de toekomst van de mensheid - een gedachtegang die ook belangrijk was in de schoolstakingsbeweging. De veldbiologen en operatie een dag werk omvatten beide ook een soort leeftijdsintegratie, waarbij oudere tieners jongere kinderen betrokken en coördineerden, een kenmerk dat ze delen met hedendaags activisme.

Een jaar nadat Greta Thunberg begon te protesteren aan de poorten van het Zweedse parlement, vonden er wereldwijd klimaatprotesten plaats en werd ze door het tijdschrift Time uitgeroepen tot ‘persoon van het jaar’. Haar impact werd mogelijk gemaakt door digitale technologie en de sociale media, maar de opkomst van deze beweging moet ook worden begrepen tegen de achtergrond van een meer dan vijftig jaar oude politieke cultuur van milieuactivisme door jongeren.

-

Dit artikel is eerder verschenen bij IPS-partner The Conversation.