Geen enkele bevolkingsgroep ter wereld zo vaak in de gevangenis als inheemse Australiërs

Keenan Mundine groeide op in The Block, een wijk met sociale woningbouw in het Australische Sydney waar vooral Aboriginals wonen. De wijk in de voorstad Redfern is berucht omwille van geweld, slechte leefomstandigheden en alcohol- en drugsmisbruik.

Toen Mundine ongeveer zeven jaar oud was, verloor hij zijn ouders aan drugs en zelfdoding. Nadien werd hij van zijn broertjes en zusjes gescheiden en bij familie ondergebracht.

“Het voelde alsof mijn jeugd afgenomen werd”, vertelt Mundine. “Ik voelde me niet veilig en ik had problemen met mijn leefomstandigheden en mentale gezondheid. Op school kon ik me niet concentreren. Vaak lag ik wakker en dacht ik eraan hoe het zou zijn als mijn ouders nog leefden. Toen ik veertien jaar oud was, kwam ik op straat terecht. Daar moest ik me maar zien te redden.”

Tegenwoordig gebruikt Mundine de ervaring die hij opdeed met justitie om creatieve en innovatieve oplossingen te bedenken voor Aboriginals en andere bewoners van de Straat Torreseilanden, een archipel in het noordoosten van Australië. Dat doet hij zodat ze uit de vicieuze cirkel van geweld, politie en detentie kunnen stappen.

Racisme van generatie op generatie

De bewoners van de Straat Torreseilanden belanden wereldwijd het vaakst in de gevangenis. Ze maken 28 procent van de Australische gedetineerden uit, hoewel ze slechts 3,3 procent van de Australische bevolking vormen. Vaak komen ze al op jonge leeftijd met het justitiesysteem in aanraking voor kleine vergrijpen en blijven ze de rest van hun leven in dat systeem.

“De meeste kinderen in de gevangenis komen uit achterstandsgezinnen”, zegt Omar Khorshid, voorzitter van de Australian Medical Association. “Ze hebben al te maken gehad met geweld, dakloosheid en drugs- of alcoholmisbruik. Een aanzienlijk aantal jonge inheemse gedetineerden lijdt aan Foetaal Alcohol Syndroom. Hun gedrag criminaliseren creëert een vicieuze cirkel van achterstand.”

In het overheidsrapport Overcoming Indigenous Disadvantage, dat vorig jaar verscheen, staat dat de prominente aanwezigheid van Straat Torres-eilanders in het strafrechtsysteem een gevolg is van de hogere aanwezigheid van risicofactoren voor crimineel gedrag. Die zijn “deels terug te voeren op hun gevoel van onteigening, gedwongen verhuizingen, trauma’s en racisme die van generatie op generatie zijn doorgegeven”, klinkt het in het rapport. “Structurele en systemische factoren die onbedoeld in hun nadeel kunnen werken, zijn onder meer wetgeving, beleid en praktijken.”

Tussen 2000 en 2019 steeg het aantal detentiegevallen onder Straat Torres-eilanders met 72 procent. In 2018 en 2019 was de jongerendetentie in deze groep 22 keer hoger dan bij niet-inheemse jongeren, blijkt uit het rapport.

Opgesloten vanaf 10 jaar

Diverse VN-lidstaten drongen er op 20 januari tijdens een bijeenkomst van de VN-Mensenrechtenraad in Genève bij Australië op aan om de minimumleeftijd voor strafrechtelijke aansprakelijkheid te verhogen van 10 naar 14 jaar.

“In 2019 heeft de VN-commissie voor de Rechten van het Kind de leeftijd van 14 jaar aanbevolen als minimumleeftijd voor strafrechtelijke aansprakelijkheid”, zegt Kerry Weste, voorzitter van Australian Lawyers for Human Rights. “De Australische regering moet nu het juiste doen en de leeftijd bij wet verhogen, zodat kinderen tussen 10 en 13 jaar oud niet meer vastgezet kunnen worden.”

“Ondanks het feit dat inheemse kinderen slechts 6 procent van de jonge Australische bevolking uitmaken, vormen ze 57 procent van de jonge gedetineerden”, zegt Weste. “Ook alarmerend is het feit dat ze 78 procent van de 10 tot 13-jarige gedetineerden uitmaken.”

De behandeling van deze kinderen kan een schending van de Conventie voor de Rechten van het Kind zijn. Ook het Optionele Protocol van de Conventie tegen Marteling en andere Wrede, Inhumane of Vernederende Behandelingen of Straffen, dat Australië heeft onderschreven, komt hiermee in het gedrang.

Op bezoek in de gevangenis? Dat is maar normaal

Carly Stanley groeide op in een Aboriginalgemeenschap in Sydney. Ze herinnert zich dat ze met haar oma op bezoek ging bij haar oom die in de gevangenis zat en haar neven die in politiecellen zaten. Ze dacht dat dit normaal was, omdat in elke familie wel iemand was die achter de tralies zat.

Hoewel Stanley steun kreeg vanuit haar gezin, bleef haar jeugd traumatiserend. Ze stopte met school, raakte betrokken bij criminele activiteiten en ging drugs gebruiken. Ze heeft nog geluk gehad dat ze daarmee zelf niet in de problemen geraakt is.

“Pas toen ik ouder werd en een cursus in Aboriginal studies ging volgen, kwam ik meer te weten over de geschiedenis van mijn volk”, zegt Stanley, die intussen al jarenlang werkt voor overheidsorganisaties en ngo’s. “Toen bedacht ik me dat deze situatie specifiek op onze gemeenschap betrekking had.” Ze ontdekte dat de bestaande procedures en structuren geen rekening hielden met de culturele, sociale, economische en emotionele gezondheid van Aboriginals.

“Ik heb geprobeerd binnen de overheid hier iets aan te doen, maar merkte al snel dat dat niet werkte. Dat heeft me des te meer gemotiveerd om dit werk voort te zetten via gemeenschapsinitiatieven.” Stanley heeft intussen samen met Mundine de inheemse grassrootsorganisatie Deadly Connections opgezet.

Achterhaald systeem

“Deadly Connections,” zegt Mundine, “heeft het mogelijk gemaakt direct te interveniëren vanuit een cultureel responsief perspectief. Zo worden onze mensen sociaal rechtvaardig behandeld en participeren ze in de economie.” De overheid en andere instituten bieden allerlei werkgelegenheidscursussen aan, zegt hij, “maar het is een grote uitdaging een baan te vinden als je een strafblad hebt.”

Uit onderzoek blijkt dat jeugddetentie de kans op recidive vergroot. Op 30 juni 2019 had 78 procent van de volwassen Aboriginals en Straat Torres-eilanders in detentie al eerder vastgezeten. Bij niet-inheemse gevangenen was dat de helft. In de periode 2000-2001 tot 2018-2019 was 55 procent van de jonge Aboriginals en Straat Torres-eilanders die onder justitieel toezicht stonden eerder al veroordeeld, staat in het ODI-rapport. Ter vergelijking: bij niet-inheemse jongeren gaat het om 34 procent.

“Eenvoudige hervormingen kunnen een aanzienlijke invloed hebben op de inheemse recidivecijfers in Australië”, zegt Weste. Ze stelt voor om openbaar dronkenschap te decriminaliseren, de borgtochtwetten te beëindigen en andere stappen te zetten om het aantal mensen in voorarrest te verminderen.

“Mensen achter tralies zetten is achterhaald en ineffectief”, zegt Sophie Trevitt van Change the Record, een coalitie van experts. “Regeringen moeten investeren het versterken van gemeenschappen en het aanpakken van de factoren die crimineel gedrag stimuleren. Dat betekent betaalbare huisvesting en adequate sociale zekerheid, zodat mensen kunnen voorzien in hun basisbehoeften.” Ook gemeenschapsprogramma’s om jongeren op school te houden, het versterken van de cultuur en het bevorderen van werkgelegenheid, mentale gezondheid en welzijn, kunnen daarbij helpen.

Symbolische maatregelen

Het National Agreement on Closing the Gap is een afspraak waarin de Australische overheid samen met de Aboriginals en Straat Torres-eilanders werkt aan gelijkheid. Het initiatief heeft onder meer tot doel het aantal volwassen gedetineerden met minstens 15 procent te verminderen voor 2031. Het aantal jongeren in detentie zou tegen die tijd verminderd moeten zijn met minstens 30 procent.

Een woordvoerder van de minister voor Inheemse Australiërs, Ken Wyatt, stelt een programma voor gericht op zorg voor jongeren en volwassenen die vastzitten. Zo’n programma zou al moeten beginnen voor de detentie. “En ook nadien moet het doorgaan, om de onderliggende oorzaken van de overtredingen aan te pakken en recidive te voorkomen.”

Stanley noemt de maatregelen vooral symbolisch. “Maar steeds meer mensen, vooral jongeren, beseffen dat er echt iets moet veranderen.”

Wie vragen heeft rond zelfdoding, kan terecht op de Zelfmoordlijn via het gratis nummer 1813 of op www.zelfmoord1813.be.