Fairtrade-bananen en chocolade steeds vaker in de rekken van grote ketens

Fairtrade zit in de lift. Volgens de laatst beschikbare cijfers uit 2016 boekte de wereldwijde verkoop van producten met het Fairtrade-label maar liefst een kwart meer omzet dan het jaar voorheen. Gemiddeld 64 procent van de gezinnen koopt minstens éénmaal per jaar een Fairtrade-product, zo tonen de internationale cijfers aan.

België sluit zich aan bij de trend: de verkoop van Fairtrade-koffie steeg in 2016 met 13 procent en het aantal consumenten voor die koffie steeg met een derde. Fairtrade-bananen gingen een kwart meer over de toonbank en chocolade steeg met bijna de helft.

Eerlijke rozen

Volgens Fairtrade Belgium - lid van het wereldwijde Fairtrade International en de ngo die zich in ons land over het Fairtrade-label ontfermt - is de stijging voor bananen en chocolade voornamelijk te danken aan de ketens Aldi en Action die nieuwe eerlijke producten in hun assortiment introduceerden.

“Een duidelijke trend”, zegt directeur van Fairtrade Belgium Nicolas Lambert. “We zien steeds meer dat retailers duurzaamheid en eerlijke handel belangrijk beginnen vinden. In zo’n mate zelfs dat zij vandaag de trekkende kracht zijn achter de groei van onze producten. Het is een mindshift: ketens willen de producten niet langer aanbieden als een optie of nicheproduct. Vandaag is het is een statement. Ze willen de consument tonen dat ze verantwoord aankopen en eerlijk zaken doen.”

Jelle Goossens, die voor de ngo Rikolto (Vredeseilanden) eerlijke handel in zowel binnen- en buitenland opvolgt, beaamt: “Marketing is meer dan een prijs. De beste marketing is een verhaal dat klopt van A tot Z. Dat hebben de ketens nu begrepen.”

Zowel Lambert als Goossens vermelden met enige verwondering dat sinds drie jaar ook discountketens zich aansluiten bij de trend. Jelle Goossens verwijst bijvoorbeeld naar de campagne “bij Lidl is de juiste keuze snel gemaakt” waarbij de keten expliciet aan consumenten communiceerde welke producten het meest duurzaam en eerlijk waren. Aldi liet tien dagen geleden nog van zich horen: alle rozen die de keten nu aanbiedt zijn voorzien van het Fairtrade-label. Aldi betaalt de meerprijs voor gecertifieerde rozen uit eigen budget, de prijs voor de consument blijft dezelfde.

Haperende vraag

Ondanks de goodwill van supermarkten en de stijging in verkoop is het totaalplaatje voor fair trade toch niet rooskleurig. Fairtrade-cacao heeft in ons chocoladeland een marktaandeel van net geen één procent. Eerlijke koffie doet het iets beter met drie procent en bananen voeren de lijst aan met twaalf procent. Is fair trade een druppel op een hete plaat? “Eerder het teken dat er nog veel groeipotentieel is”, vat Nicolas Lambert het laconiek op.

Het probleem bevindt zich volgens de directeur voornamelijk aan de consumentenzijde van het verhaal. “Het creëren van vraag blijft één van onze grootste uitdagingen”, aldus Lambert, “om slechts één voorbeeld te noemen: in Ivoorkust geraken de cacaoboeren slechts één derde van hun oogst kwijt aan Fairtrade-voorwaarden wegens gebrekkige vraag.”

Zowel op vlak van bekendheid als van besteding is er in ons land nog veel marge in het consumentenverhaal. Al geeft 92 procent van de Belgische consumenten aan al van fair trade, of eerlijke handel,  gehoord te hebben, toch kan slechts één op drie een Fairtrade-product noemen.

Uit recente cijfers van het Trade for Development Center, de handelsafdeling van Enabel, - het Belgisch Ontwikkelingsagentschap- blijkt dat Belgen jaarlijks gemiddeld 14,30 euro uitgeven aan eerlijke producten. In 2013 was dit nog 8,60 euro. Ons land is een Europese middenmoot, op gelijke hoogte met buurlanden Frankrijk (14,20 euro) en Nederland (15,10 euro). Absolute koplopers zijn het Verenigd Koninkrijk (27 euro) en Zwitserland (65 euro). Italië bengelt helemaal onderaan de lijst met 1,80 euro.

Impact op het Zuiden

Nicolas Lambert waarschuwt echter tegen een te enge focus op marktaandelen en verkoopcijfers. De organisatie meet haar eigen succes ook niet af aan dergelijke maatstaven. Volgens het Fairtrade-protocol ontvangt elke boer een minimumprijs voor zijn of haar product. Die prijs volgt aan de marktprijs indien de minimumprijs overschreden wordt.

Daarboven krijgt elke boer een extra premie die ongeveer tien procent bedraagt van de verkoopprijs van zijn of haar product. Het is de bijdrage van elk land op de internationale som die door Fairtrade Belgium wordt gebruikt als barometer.

De cijfers die persagentschap IPS mocht inkijken tonen aan dat de Belgische bijdrage vorig jaar haast 2,4 miljoen euro bedroeg, tegenover 491.000 in 2003. Op vijftien jaar tijd is de Belgische bijdrage bijna vervijfvoudigd. Maar buurland Nederland doet het veel beter. In 2016, het meest recente jaar waar Nederlandse cijfers voor bestaan, bedroeg hun bijdrage aan het totaal 7,8 miljoen euro terwijl België 2,1 miljoen haalde.

Zowel de Belgische, Nederlandse als internationale cijfers tonen echter een snelle groei. Waar in 2010 wereldwijd 51 miljoen euro aan premies verdeeld werd in het Zuiden, was dit in 2015 bijna 118 miljoen.

Fairtrade corrigeert machtskloof

“Het allerbelangrijkste is dat het niet enkel om geld draait”, zegt Nicolas Lambert, “de premie gaat niet naar de plantagehouder maar naar boerencoöperaties die samen beslissen wat met het geld te doen. Sommigen investeren in sociale projecten zoals de aanleg van waterleidingen in het dorp of scholen voor de kinderen. Anderen gebruiken het geld voor trainingen om de productiviteit omhoog te krijgen, voor voordelige leningen voor boeren of om een commercieel directeur aan te stellen om betere klanten te vinden of de marktprijzen in het oog te houden.”

Volgens de directeur creëert de premie zo een dynamiek tussen boeren. “Het haalt hun uit hun isolement, ze leren van elkaar en kunnen zich verenigen. We hebben het over miljoenen kleine boeren met vier à vijf hectare die elk op zich geen onderhandelingsruimte hebben tegenover grote kopers die de prijzen voortdurend willen drukken. Fairtrade corrigeert zo een stoornis in machtsverhoudingen, een machtskloof die uit haar voegen is gebarsten.”