Experts vrezen voor onze sinaasappels: "Situatie stilaan kritiek"

Als de landbouwautoriteiten in de wereld niet snel genoeg orde op zaken stellen, zal een glaasje sinaasappelsap bij het ontbijt tot het verleden behoren. Zo kritiek is de situatie geworden in de wereld van de citrusvruchten, stellen de Franse wetenschappers.

De voorbije decennia heeft de ziekte huanglongbing (HLB), ook wel bekend als citrusgroenziekte, boomgaarden verwoest in Azië, Noord- en Zuid-Amerika en verschillende Afrikaanse landen. Hoewel de wereldproductie de afgelopen jaren is gestegen dankzij een sterke marktvraag en nieuwe aanplantingen, doet de verspreiding van de ziekte telers het ergste vrezen.

De economische gevolgen zijn dramatisch op sommige plaatsen. In Brazilië is de productie met meer dan 20 procent gedaald, in Guadeloupe met 60 procent en in Florida met meer dan 90 procent. In die Amerikaanse staat, bekend als producent van sinaasappels, gingen deze banen in de citrussector verloren.

Overal werden drastische quarantaine- en beheersmaatregelen genomen. De prijs van sinaasappelsap is in een jaar tijd verdubbeld en fabrikanten hebben nu moeite om aan fruit te komen.

Trombose

De ziekte wordt veroorzaakt door een bacterie van het geslacht Candidatus Liberibacter, die parasiteert op de sapvoerende vaten, het floëem. Als reactie op de bacterie maken de bomen een suiker aan, callose genaamd, die zich ophoopt in de vaten - net als bij een trombose - en die de fotosynthese belemmert.

Na een tijdje wordt de interne schade zichtbaar in de vorm van gele vlekken op de bladeren. De vruchten worden misvormd, abnormaal gekleurd en bitterder, waardoor ze onmogelijk te verkopen zijn. Twijgen en vervolgens takken sterven af. Deze symptomen beginnen op één tak en verspreiden zich nadien over de hele boom. Na een paar jaar leiden verstopte vaten onvermijdelijk tot het afsterven van de bomen.

De bacterie wordt overgebracht door twee insecten uit de familie van de bladvlooien. Deze kleine gevleugelde insecten, die 2 à 5 millimeter groot zijn, voeden zich net als bladluizen door lange, dunne buisjes in planten te steken om het sap op te zuigen.

Als ze dat doen bij zeer jonge scheuten van citrusvruchten die de HLB-ziekte dragen, kunnen ze de bacterie oppikken, die dan in hen groeit en wordt doorgegeven aan andere bomen, op dezelfde manier als muggen het dengue- of chikungunya-virus overbrengen. Deze twee soorten bladvlooien zijn vrij specifiek voor citrus en verwante soorten zoals de jasmijnappel (Murraya paniculata), die vaak als sierplant wordt gebruikt.

Aziatische bladvlo

Bladvlooien zijn zeer effectief in het overbrengen van de bacterie. Eén beet kan al genoeg zijn om de ziekte over te brengen. De Aziatische bladvlo (Diaphorina citri) van tropische en subtropische oorsprong is al waargenomen in Azië, Zuid-Amerika, het Caribisch gebied, Florida en Californië. De Afrikaanse bladvlo (Trioza erytreae) is beter aangepast aan de koele omstandigheden van bepaalde Afrikaanse plateaus.

Momenteel zijn van 's werelds grootste citrusproducerende gebieden alleen het Middellandse Zeegebied en Australië vrij van de ziekte. De Afrikaanse bladvlo, die de ziekte niet bij zich draagt, gedijt al goed in Spanje en Portugal sinds respectievelijk 2014 en 2015.

De Aziatische bladvlo, die wordt beschouwd als de meest efficiënte vector voor het overbrengen van de bacterie, werd in 2021 in Israël gezien. Nog recenter, in de zomer van 2023, werd ditzelfde insect voor het eerst in Europa waargenomen in Cyprus. Men vermoedt dat deze verplaatsingen over lange afstanden verband kunnen houden met de handel in citrusplanten of het vervoer van sierplanten door reizigers. Warmere temperaturen in verband met klimaatverandering zouden ook gunstig kunnen zijn voor de aanpassing van de Aziatische bladvlo in het hele Middellandse Zeegebied.

Miljarden dollar verloren

In Florida zijn citrusbomen in twintig jaar tijd verwoest en is de sinaasappelproductie met meer dan 60 procent gedaald. De sinaasappelsapindustrie in Florida heeft meer dan 3 miljard dollar verloren en bijna de helft van de bijbehorende banen. Voeg daar de orkanen van de afgelopen jaren aan toe, die het probleem hebben verergerd door vruchten te laten vallen van bomen die al verzwakt waren door de ziekte.

Omdat onderzoek niet onmiddellijk tot een oplossing heeft geleid, geloven sommigen dat het over en uit is voor de citrusindustrie in Florida, terwijl ook de andere zuidelijke staten van de Verenigde Staten bedreigd worden. Ondanks enorme preventieve inspanningen rukt de ziekte verder op in Californië.

In totaal zijn er de afgelopen twee decennia miljarden dollar geïnvesteerd om de ziekte wereldwijd te bestrijden, maar er is nog geen blijvende oplossing gevonden.

In Brazilië, in de staat São Paulo, waar de ziekte sinds 2004 voorkomt, heeft het rooien van besmette bomen en het massale gebruik van pesticiden - tot meer dan 46 behandelingen per jaar - tegen populaties van bladvlooien, ertoe geleid dat het infectiepercentage van bomen de afgelopen twee decennia beperkt bleef tot ongeveer 20 procent.

In de afgelopen maanden is het infectiepercentage echter gestegen tot bijna 38 procent in middelgrote boerderijen, wat kan wijzen op resistentie tegen bestrijdingsmiddelen bij bladvlooien en een verslechtering van de controle over de ziekteverspreiding. Als gevolg daarvan gaan investeerders aanplanten in gebieden waar bladvlooien niet of amper voorkomen, zoals de staat Minas Gerais.

Biologische bestrijding

In het Middellandse Zeegebied is de grootste prioriteit het beperken van de bladvlo-populaties, vooral door biologische bestrijding. Portugal en Spanje zijn bezig met het massaal uitzetten van parasitoïden, kleine insecten die hun eitjes in de bladvlooien leggen waarna de larven deze vlooien van binnenuit verslinden. Het plan is om die aanpak ook in Cyprus toe te passen.

Wetenschappers zullen ook proberen de bacterie te bestrijden door regelmatig monsters te nemen in het hele Middellandse Zeegebied. In het geval van positieve resultaten moeten besmette bomen onmiddellijk worden gerooid, om de besmettingsbronnen uit te roeien.

Tot slot is het van cruciaal belang om niet alleen de citrussector, maar ook het grote publiek te informeren over de risico's van exotische planten, aangezien de invoer en het gebruik van enten uit besmette gebieden naar niet-besmette gebieden de belangrijkste bron is van nieuwe uitbraken van de ziekte.

De EU heeft het probleem al aangepakt door de HLB-bacterie en de bladvlooien die drager kunnen zijn te categoriseren als prioritaire quarantaineorganismen. In Frankrijk heeft de overheid naast verschillende onderzoeksprojecten ook een speciale eenheid opgezet om de situatie nauw op te volgen.

Zonder massaal pesticidegebruik

Alle gekweekte citrusvruchten zijn kwetsbaar voor HLB en onderzoek naar resistente variëteiten en onderstammen is nu een belangrijk onderzoeksgebied met het oog op de ontwikkeling van duurzame productiesystemen. Uit recent onderzoek blijkt dat bepaalde genotypen die verwant zijn aan gecultiveerde citrusvruchten binnen de Aurantioideae, zoals de kaviaarcitroen, wellicht sterker zijn.

Het is dan ook dit type variëteit dat het Franse Centrum voor Landbouwonderzoek voor Internationale Ontwikkeling (Cirad) en zijn partners bestuderen om inzicht te krijgen in de biologische eigenschappen die de interacties tussen de bacterie en citrusplanten bepalen.

Hiervoor worden populaties ontwikkeld van hybriden tussen resistente en kwetsbare individuen en wordt hun resistentie tegen de ziekte gemeten. De genetische en genomische studies die op dit plantmateriaal worden uitgevoerd, moeten ons in staat stellen om de genen te identificeren die geassocieerd worden met resistentiemechanismen.

Uiteindelijk zal het dan mogelijk zijn om via nieuwe kruisingen tussen vooraf geselecteerde genotypes of biotechnologische benaderingen onderstammen en variëteiten voor te stellen die resistent zijn tegen de ziekte, wat de weg vrijmaakt voor een citrusteelt waarbij het massale gebruik van pesticiden in boomgaarden niet langer nodig is.

_ _

Dit artikel is eerder verschenen bij IPS-partner The Conversation.