Expert Kester Onor: “Het Amerikaanse militaire hoofdkwartier verhuizen naar Afrika zelf zal de veiligheidsproblemen daar niet oplossen”

“Dat de VS het hoofdkwartier van AFRICOM naar Afrika zou moeten verplaatsen gaat in tegen de standpunten van de meeste Afrikaanse staatshoofden toen het commando werd opgericht”, steekt Kester Onor van wal. “Het werd opgericht als een bevelstructuur om de militaire operaties in Afrika - behalve Egypte- te leiden, als onderdeel van de Amerikaanse nationale veiligheidsstructuur. Het is operationeel sinds 2008.

“Afrikaanse beleidsmakers, academici en media waren tegen het voorstel om het Amerikaanse hoofdkwartier in Afrika neer te poten. Dat zou de precaire menselijke veiligheidssituatie op het continent ondermijnen, was de teneur. Ze verwezen naar eerdere militaire avonturen van de VS in Afrika, die leidden tot een disproportionele ontwikkeling van militaire instellingen in verhouding tot instrumenten voor civiel bestuur. 

“Anderen zagen AFRICOM als een niet zo subtiele poging van de Amerikanen om de Afrikaanse grondstoffen te controleren. Afrikaanse leiders gaven aan dat de bezorgdheid van Washington over de Afrikaanse ontwikkeling slechts een dekmantel was voor machtsuitbreiding. 

“Buhari’s verzoek voor assistentie van AFRICOM om de huidige veiligheidsuitdagingen aan te pakken kan een goed idee lijken op sommige vlakken. Technische assistentie, inlichtingen verzamelen en logistieke assistentie voor de Nigeriaanse troepen op de grond die in verschillende operaties verwikkeld zijn, kunnen waardevol blijken. 

“Maar Washington om boots on the ground vragen kan schadelijk zijn voor Afrikanen. AFRICOM is een onderdeel van zowel het Amerikaanse ministerie van Defensie en van Buitenlandse Zaken. Het Amerikaanse ministerie van Defensie legt de nadruk op traditionele veiligheidsvereisten die de staat beveiligen - wapens en oorlogen - in plaats van de principes van menselijke veiligheid (waarbij burgers gevrijwaard moeten worden van zaken zoals oorlogsgeweld, kindsoldaten, burgerslachtoffers en terrorisme, maar ook de effecten van hiv/aids, armoede en onderontwikkeling, red.). Er wordt gevreesd dat sterk gecentraliseerde staten met dictatoriale leiders verder zullen worden gemilitariseerd. Dat zou sterk in het nadeel van de burgers spelen.

“Nigeria was aanvankelijk tegen het voorstel van de VS om een militaire basis te installeren in het land en in West-Afrika. Intussen zijn opstanden, banditisme en terrorisme boven beheersbare proporties geëscaleerd als gevolg van acute ontbering en het onvermogen van de heersende klasse om de beschikbare middelen eerlijk toe te wijzen.

“Dit blijkt uit een gebrek aan politieke wil om de grondoorzaken van onveiligheid in Nigeria het hoofd te bieden en aan te pakken. Eerdere administraties waren pragmatisch in het omgaan met nationale kwesties. President Olusegun Obasanjo verbood een radicale Yoruba-organisatie, Odua Peoples Congress, hoewel die bestond uit zijn eigen Yoruba-volk. 

“President Umaru Yar'Adua bood ook onvoorwaardelijk gratie aan militanten van de Nigerdelta die ermee instemden de wapens neer te leggen en zich aan te melden in screeningcentra. Er was ook samenhang tussen het beveiligingspersoneel in vorige regeringen en een uitstekende samenwerking tussen de verschillende veiligheidsdiensten. 

“De VS hebben nog niet gezegd of ze het verzoek zullen inwilligen. Maar ik vermoed dat ze het zullen doen, aangezien het altijd hun wens is geweest.”

Wat zijn de gevolgen van de verhuizing van het AFRICOM-hoofdkantoor naar Afrika?

“Die zijn verregaand. We leven in een multipolaire wereld waarin China, de VS, Rusland, India en Frankrijk wedijveren om hun invloedssferen uit te breiden. Net zoals China zijn eerste overzeese basis vestigde in Djibouti, zullen andere buitenlandse mogendheden waarschijnlijk hetzelfde pad volgen, waardoor het continent een oorlogsgebied wordt.

“Het leger van de Verenigde Staten is in veel landen tussenbeide gekomen en heeft daarbij vijanden gecreëerd. Voorbeelden zijn Irak, Syrië, Afghanistan, Libië en Mali. De verplaatsing van het hoofdkwartier van AFRICOM naar Afrika zal het continent blootstellen aan aanvallen vanop verschillende fronten. Islamitische fundamentalisten zouden kunnen aanvallen op manieren waarvan het lijkt dat ze pijn toebrengen aan de Amerikaanse regering en burgers. Een voorbeeld is het bombardement in 1998 op Amerikaanse ambassades in Kenia en Tanzania. Afrikaanse landen kunnen zo verstrikt raken in oorlogen tussen de VS en hun vijanden.

“Er zal gepoogd worden om Afrikaanse regeringen te beïnvloeden bij de besluitvorming. Dit kan gebeuren door toepassing van hard power en soft power. Dit kan leiden tot een militarisering van het beleid waarbij schaarse middelen die naar kritieke sectoren moeten vloeien, worden aangewend voor militaire uitgaven. Het Amerikaanse militair-industrieel complex zou bij zijn regering kunnen lobbyen om instabiliteit in Afrika te creëren om het in staat te stellen zijn arsenalen op de markt te brengen. We hebben dit gezien in Saoedi-Arabië en in de Verenigde Arabische Emiraten.

“De oprichting van een grote Amerikaanse militaire instelling op het continent kan de opkomende democratieën in Afrika in de kiem smoren. Het ondermijnt de oprichting en de groei van het maatschappelijk middenveld. Het creëert ook mogelijkheden voor militaire invallen in de politiek. Het commando zal militaire training omvatten en dit kan staatsgrepen aanmoedigen.”

Gezien de toenemende veiligheidsproblemen die zwaar wegen op Afrika in West- en Centraal-Afrika, de Golf van Guinee, het Tsjaadmeer en de Sahel, is de verplaatsing van AFRICOM dan geen antwoord op deze uitdagingen?

“Het zal de onveiligheid in Afrika niet verbeteren of uitroeien. De huidige veiligheidssituatie is het gevolg van wanbeleid, corruptie en endemische armoede. Ook slecht bestuur, grove marginalisatie en politieke uitsluiting hebben ertoe bijgedragen. 

“Dat zijn zaken die niet kunnen worden opgelost door louter een militaire instelling naar Afrika te verplaatsen. Het zijn uitdagingen die worden veroorzaakt door onderontwikkeling.

“De oorzaken van onveiligheid zijn veelzijdig, daarom ligt de oplossing in de structurele hervorming van de Afrikaanse samenleving. Het meervoudige karakter van Afrikaanse staten vraagt om structurele hervormingen. Hervormingen die grondwettelijkheid, de rechtsstaat en politieke inclusie verankeren.”

Kester Onor is een gerenommeerde Nigeriaanse veiligheidsexpert en doctor in de Politieke Wetenschappen. Hij heeft 16 jaar ervaring in het Nigeriaanse leger en bestudeert als academicus voornamelijk veiligheidsbeheer, migratie en buitenlands beleid.

-

Dit artikel is eerder verschenen bij IPS-partner The Conversation.