Europa is (alweer) niet voorbereid op nieuwe vluchtelingencrisis (OPINIE)

Sinds eind september heeft de Israëlische invasie van Libanon nog meer ellende gebracht in een Midden-Oosten dat al zwaar geteisterd werd door humanitaire rampen. In Libanon zijn op 23 oktober 2024 meer dan 1,2 miljoen mensen hun huis ontvlucht en tienduizenden proberen nu naar het buitenland te vluchten.

Vanuit de Europese Unie bekeken is het mogelijk dat de beperkte legale migratiekanalen, in combinatie met de al toenemende migratiedruk, een herhaling van de vluchtelingencrisis van 2015 zullen veroorzaken.

Naarmate migratie zich uitbreidt, moet Europa een evenwicht vinden tussen onmiddellijke humanitaire behoeften en langeretermijnkwesties van hervestiging en integratie van vluchtelingen. De huidige politieke context op het continent wil echter niet meewerken.

Grotere migratiedruk op de EU

Nadat de Arabische Lente Syrië bereikte in 2011, werd Libanon de thuisbasis van ongeveer 1,5 miljoen Syrische vluchtelingen. Vandaag de dag is deze beweging omgekeerd, omdat het conflict tussen Israël en Libanon zowel Syrische vluchtelingen als Libanese inwoners over de grens naar Syrië duwt.

Op 21 oktober 2024 waren naar schatting 425.000 mensen Libanon ontvlucht en de dichtstbijzijnde beschikbare grens naar Syrië overgestoken. Daarnaast hebben ongeveer 16.700 Libanezen hun toevlucht gezocht in Irak.

Maar in deze fase van het conflict tussen Israël en Libanon gaan veel van deze vluchtelingen voorlopig heen waar ze ook maar kunnen. Het illustreert de omvang van de gedwongen verplaatsingen die al aan de gang zijn. Na verloop van tijd zullen velen hun weg naar Europa vinden, wat zal leiden tot een grotere migratiedruk op de EU, net als tijdens de vluchtelingencrisis van 2015, toen meer dan een miljoen vluchtelingen Europa binnenkwamen, voornamelijk - maar niet uitsluitend - via de mediterrane routes.

Griekenland

Het lijkt erop dat Europa dit niet heeft zien aankomen. Nog maar een paar maanden geleden, in mei van dit jaar, kondigde de EU een hulppakket van 1 miljard euro aan voor Libanon om de migratiecrisis aan te pakken en bij de wortel aan te pakken. Het is onwaarschijnlijk dat deze financiering zal volstaan om de regio te stabiliseren of de massale migratie een halt toe te roepen.

Het is zelfs mogelijk dat Libanon, dat al op de rand van een politieke ineenstorting staat, binnenkort helemaal niet meer in staat zal zijn om zinvolle migratiecontroles te coördineren.

In de bredere context van een extreem onstabiel Midden-Oosten zal dit de druk op Europa opvoeren. Naarmate de instabiliteit in de regio toeneemt, kunnen Europese landen verwachten dat meer migranten hen zullen bereiken via landen als Griekenland of Italië, die beide in de frontlinie van migratieroutes liggen.

Kan de EU alle vluchtelingen uit het Midden-Oosten opnemen? In puur materiële, economische termen hebben landen als Duitsland laten zien dat het mogelijk is om enorme aantallen vluchtelingen op te nemen.

In 2015 arriveerden meer dan een miljoen vluchtelingen, de meesten Syriërs, in Duitsland en velen van hen werken nu ook in het land. Syriërs en hun gezinnen hebben ook geholpen om de Duitse binnenlandse consumptie te stimuleren en hebben een vergrijzende bevolking ondersteund, wat aantoont hoe migratie een positief instrument kan zijn als het effectief wordt beheerd.

Verdeeldheid

Vandaag ziet het politieke landschap er echter anders uit. De groeiende steun voor anti-immigratiepartijen heeft geleid tot een diepere sociale verdeeldheid over de acceptatie van vluchtelingen. De publieke opinie is verschoven in de richting van strengere grenscontroles en een verminderde instroom van migranten.

Deze trend heeft zich nog versterkt sinds de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2024, toen conservatieve en extreemrechtse partijen aanzienlijk politiek terrein wonnen.

Het besluiteloze antwoord van de EU op de crisis wordt weerspiegeld in hun zwakke beleidsinspanningen, zoals een recente belofte om 31.000 vluchtelingen te hervestigen in 2024 en 2025. Dit is een druppel op een hete plaat - meer dan 16 miljoen vluchtelingen en ontheemden wachten momenteel op hervestiging in het Midden-Oosten en Noord-Afrika.

Of de EU alle vluchtelingen uit Libanon en andere conflicten in het Midden-Oosten kan opnemen, is daarom een ingewikkelde vraag. Hoewel het op papier economisch haalbaar zou zijn - en op de lange termijn ongetwijfeld gunstig - lijkt zo'n stap politiek buiten bereik. In plaats daarvan zal de aanpak van deze aanhoudende crisis worden bepaald door de eensgezindheid van de EU (of het gebrek daaraan) over een gemeenschappelijk beleid.

Opnieuw grenscontroles

Het succesverhaal van Duitsland met de opvang van Syrische vluchtelingen laat zien dat migratie op de lange termijn de economie van de EU kan versterken. Politieke verdeeldheid maakt een dergelijk beleid lastig, zoals Duitsland zelf aantoont, dat onlangs opnieuw controles heeft ingevoerd aan al zijn landgrenzen in een poging om de migratiecontroles aan te scherpen.

Het recente migratie- en asielpact van de EU stelt maatregelen voor zoals hervestiging en financiële of operationele steun aan lidstaten. Deze aanpak is bedoeld om tegemoet te komen aan humanitaire behoeften, maar stelt de lidstaten ook in staat om hun soevereiniteit en controle te waarborgen.

Ook de samenhang van de eigen waarden van de EU komt onder druk. Door, in de woorden van de Raad zelf, “te helpen bij het opzetten van opvangcentra”, kan de EU het gedwongen en soms onwettige sturen van migranten naar niet-EU-landen mogelijk maken.

Dergelijke maatregelen gaan ook voorbij aan wat migratie een continent kan bieden dat kampt met demografische uitdagingen - migranten kunnen gaten in de arbeidsmarkt overbruggen, een cultuur van innovatie bevorderen en zorgen voor een jongere belastingbasis om de vergrijzende bevolking te ondersteunen.

Om dergelijke resultaten te bereiken, zal de nieuw benoemde Commissie niet alleen politieke tegenstand moeten overwinnen, maar er ook voor moeten zorgen dat het beleid dat zij goedkeurt een echte integratie mogelijk maakt.

Duits model

Verschillende belangrijke beleidsmaatregelen kunnen Europa helpen om de dreigende migratiecrisis te beheersen.

Het uitbreiden van legale migratiekanalen - waaronder hervestigingsprogramma's, humanitaire visa en flexibele werkvergunningen voor Libanese onderdanen - is essentieel om de migratiedruk te verlichten. Daarnaast kan het verbeteren van de omstandigheden voor vluchtelingen door het verhogen van de financiële en logistieke hulp aan Libanon en zijn buurlanden helpen om de migratiestromen naar Europa af te remmen.

Betere coördinatie tussen de EU-lidstaten - hoe moeilijk dat nu ook lijkt - is ook nodig om grenscontroles efficiënt af te stemmen op respect voor humanitaire beginselen.

Ten slotte moet de EU, hoewel integratieprogramma's moeten voortbouwen op succesvolle modellen zoals de Duitse ervaring met Syrische vluchtelingen, ook de onderliggende oorzaken van instabiliteit aanpakken via diplomatie en ontwikkelingsinitiatieven. Specifiek betekent dit dat de EU een sterk diplomatiek standpunt moet innemen tegen Israël en meer in het algemeen dat ze haar langdurige zwakte en besluiteloosheid in de omgang met haar buurlanden in het Midden-Oosten en in Noord-Afrika moet overwinnen.

Om een artikel uit 2010 te citeren, de EU is lange tijd “een betaler en geen speler (a payer, not a player)” geweest. Maar als dit verandert, kan de EU mogelijk voorkomen dat miljoenen mensen überhaupt vluchteling worden.

--

Deze opinie is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.