Ethiopië sluit beruchte gevangenis: hervorming of rookgordijn?

Maekelawi, de beruchtste gevangenis van Ethiopië, is te vinden in het oude deel van de hoofdstad, een populair uitgaansgebied waar het in de weekenden tot vroeg in de ochtend luidruchtig is. Een van de vele contrasten in dit land met vaak pijnlijke tegenstellingen.

De gevangenis wordt al tientallen jaren geassocieerd met marteling en geweld, een symbool van de donkere kant van het autoritaire bewind in de zogenoemde Federale Democratische Republiek Ethiopië.

Begin deze maand kondigde de Ethiopische minister Hailemariam Desalegn onverwacht aan dat de gevangenis sluit en gevangenen zullen worden vrijgelaten, inclusief mensen die behoren tot politieke partijen.

Militair bewind

Sinds die aankondiging hebben diverse uitspraken van de regering echter verwarring gezaaid, en dat leidt tot vragen over haar oprechtheid. Zo is het onduidelijk hoe de sluiting in de praktijk precies moet verlopen en op welke termijn de gevangen worden vrijgelaten.

Waar de meeste waarnemers zekerder van zijn, is dat deze kwestie de schaal en snelheid illustreert van de veranderingen onder de vier partijen die het regerende Ethiopisch Volksrevolutionair Democratisch Front (EPRFD) uitmaken.

"Het besluit was een concessie aan de sterke eis van de Volksdemocratische Organisatie van Oromo (OPDP) die de staat Oromia bestuurt", zegt Awol Allo, een Ethiopische docent Rechten aan de Keele University in het Verenigd Koninkrijk, die zegt niet terug te kunnen keren naar Ethiopië omdat de kans bestaat dat hij er gearresteerd wordt.

Het EPRFD was een idee van het Volksbevrijdingsfront van Tigray (TPLF), een marxistisch-leninistische beweging die een belangrijke rol speelde bij de overwinning op het voormalige militaire bewind in Ethiopië, de Derg, en de bevrijding van de regio Tigray. De etnische Tigray maken slechts 6,5 procent van de meer dan 100 miljoen Ethiopiërs uit.

Oromo

In de laatste dagen van de burgeroorlog in Ethiopië initieerde TPLF de oprichting van drie satellietpartijen vanuit de rebellenmacht: de OPDO, de Amhaarse Nationale Democratische Beweging (ANDM) en de Zuid-Ethiopische Volksdemocratische Beweging (SEPDM). Deze partijen moesten de verschillende etnische bevolkingsgroepen vertegenwoordigen, maar het verstevigde ook de macht van de TPLF na de val van de Derg in 1991.

Die macht uitte zich onder meer door de dominante positie van de TPLF in het zakenleven en de economie, en ook in het militaire en beveiligingsapparaat van het land. Dit tot onvrede van andere etnische groepen, met name de Oromo.

De Oromo maken 35 procent van de bevolking van Ethiopië uit en zijn daarmee de grootste etnische groep. Ze maken ook het grootste deel uit van de gedetineerden in Maekelawi en de andere gevangenissen in het land. Dit, zegt Allo, kan niet eenvoudigweg verklaard worden door het percentage Oromo in de bevolking.

Bedreiging

"Er is sprake van buitenproportionele en willekeurige repressie ten opzichte van de Oromo", zegt Awol Allo. "Het is de grootste etnische bevolkingsgroep en ze wordt daarom gezien als bedreiging."

Die veronderstelde bedreiging is in de ogen van regering alleen maar groter geworden sinds november 2015, toen de Oromo de straat opgingen uit protest. Diezelfde protestbeweging bestaat nog steeds. Ook ervaart de overheid dreiging van andere etnische groepen, zoals de Somali.

De demonstrerende Oromo kregen in 2016 bijval van Amharen. Samen vormen de twee etnische groepen 67 procent van de bevolking.

Instabiliteit

De regering probeert nu iets te doen aan de ontevredenheid, die een bedreiging vormt voor instabiliteit in het land. Instabiliteit die mogelijk zelfs het voortbestaan van het land zelf in gevaar kan brengen. Maar sussende maatregelen, zoals de huidige aankondiging, zijn enkel effectief als ze ook echt worden uitgevoerd.

"Het EPRFD heeft verantwoordelijkheid genomen voor de politieke crisis in het land en zich verontschuldigd voor falend leiderschap en ondemocratische acties", zegt Lidetu Ayele, oprichter van de Ethiopische Democratische Partij, een oppositiepartij. "Maar zij erkent de aanwezigheid van politieke gevangenen in dit land niet. Dat is met elkaar in tegenspraak en laat zien dat de regerende partij niet van plan is daadwerkelijk te hervormen."

Het EPRFD krijgt al lange tijd kritiek – zowel nationaal als internationaal – omdat het draconische antiterrorismemaatregelen gebruikt om politieke tegenstanders vast te zetten en vervolgens ontkent dat er politieke gevangenen zijn. Mensenrechtengroepen schatten echter dat hun aantal in de tienduizenden loopt.

Kakafonie

Met de aankondiging over Maekelawi en de vrijlating van gevangenen lijkt de regering echter te breken met het verleden en het bestaan van politieke gevangenen te erkennen. Maar al snel na de aankondiging maakte de regering terugtrekkende bewegingen. Regeringswoordvoerders lieten zich onduidelijk uit over wat bedoeld werd met politieke gevangenen.

"De aankondiging van de vrijlating van gevangenen is symptomatisch voor het gebrek aan organisatie, zo niet kakafonie, onder het leiderschap", zegt René Lefort, die het land sinds 1974 bezoekt en erover publiceert.

"Dit besluit had het beste bewijs kunnen zijn van de oprechtheid van het EPRFD om een democratiseringsproces in gang te zetten. Maar aangezien het in diverse versies is aangekondigd en er essentiële informatie ontbreekt, zoals om wie het precies gaat, wanneer mensen worden vrijgelaten en op welke voorwaarden, heeft de aankondiging de impact die hij had kunnen hebben, grotendeels verloren."

Noodzakelijke stap

Politiek gedraai en aanwijzingen voor interne ruzies binnen de regering wekken bij sommigen weinig vertrouwen in een mogelijk einde aan de geschiedenis van Maekelawi op het gebied van marteling en mishandeling, zoals in detail vastgelegd door mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch.

"De sluiting van de martelkamer betekent niets, want de overheid kan op andere locaties doorgaan met precies dezelfde praktijken", zegt Alemante Selassie, emeritus-hoogleraar aan de William and Mary Law School in de VS.

Anderen zijn minder sceptisch over de motieven van de overheid. "Het is geen rookgordijn. Dit staat al ter discussie sinds de partijen begin 2017 hun wensen indienden", zegt Sandy Wade, een voormalig Europees diplomaat in Addis Abeba. "Het is een noodzakelijke stap in de aanloop van de verkiezingen in 2018 en 2020, en voor de toekomst van het land, als de regering de gewenste deelname wil van oppositiepartijen."

Mogelijk keerpunt

Op 15 januari zei de Ethiopische procureur-generaal Getachew Ambaye dat de beschuldigingen aan het adres van 115 gevangenen waren ingetrokken als onderdeel van de eerste fase van de vrijlating van gedetineerde politici en anderen.

Hoewel hij geen namen noemde van prominente politieke figuren, werd op 17 januari Merera Gudina, leider van de Federalistische Partij van Oromo, vrijgelaten. Hij was gearresteerd in 2016.

De procureur-generaal zei ook dat de Zuidelijke Naties, Nationaliteiten Volken – een regio met meer dan 58 etnische groepen – de beschuldigingen hebben ingetrokken tegen 413 gevangenen en dat andere regio's in de komende maanden zullen volgen.

Wantrouwen

Tegelijkertijd bestaat nog veel wantrouwen over een daadwerkelijk democratiseringsproces op lange termijn. "Als dat er komt, is dit een keerpunt voor Ethiopië", zegt Awol Allo. "Hoe dan ook, Ethiopië kan niet bestuurd worden op dezelfde manier als de afgelopen 26 jaar."

Vooralsnog blijft er een groot vraagteken: kan en wil de regering de nodige strategische veranderingen tijdig doorvoeren, voor de plaatselijke verkiezingen van 2018 en de landelijke verkiezingen van 2020?

"Als het EPRFD zichzelf en het land wil redden van de totale instorting, moet er een oprechte en snelle politieke hervorming komen die het land de mogelijkheid geeft vrije en eerlijke verkiezingen te houden", zegt oppositielid Lidetu. "Minder dan dat zal de huidige politieke crisis niet oplossen."