Een jaar na de coup in Myanmar: vreedzame oplossing verder af dan ooit

1 februari 2021. Het leger in Myanmar neemt de macht over van regeringsleidster Aung San Suu Kyi. Zij had drie maanden eerder de verkiezingen gewonnen. Maar haar partij, de National League for Democracy (NLD), wordt buiten de wet geplaatst op beschuldiging van fraude.

Wat volgt, is een explosie van geweld. Het protest tegen de staatsgreep wordt bloedig neergeslagen. Maar gewapende milities, onder de gezamenlijke noemer People’s Defence Force (PDF), slaan hard terug.

Oude etnische conflicten

Het gaat over etnische groepen, die het DNA van het land uitmaken. Vaak strijden ze al jaren tegen de junta, omdat ze zich onderdrukt voelen of meer autonomie willen. Die oude conflicten laaien nu in alle hevigheid op.

“Ik hoor hier elke dag explosies, ’s avonds schieten soldaten op voorbijgangers, een vriend van mij is brutaal gemarteld in de gevangenis”, zegt de Myanmarese journalist Ko Loom tijdens een telefoongesprek met IPS. Hij verblijft in Myitkyina, de hoofdstad van de noordelijke staat Kachin.

“We krijgen het advies om nooit dicht bij militaire konvooien te komen, want dat zijn mogelijke doelwitten van KIA.” Kachin Independence Army of KIA is zo’n lokale rebellengroep, die de regio nu volgens Loom onder controle heeft.

Guerrillatactieken

“De tactieken die ze gebruiken, zijn die van guerrilla’s”, zegt de Nederlandse diplomate en Myanmar-kenner Laetitia van den Assum. “Dat zijn vooral verrassingsaanvallen en hinderlagen, maar zoals we weten: zo is uiteindelijk de Vietnamoorlog ook gewonnen.”

Van den Assum is er niet zeker van dat het leger in Myanmar aan de winnende hand is. “Het verschil met eerdere grote opstanden is dat de Bamar of Birmanen, de grootste etnische groep in Myanmar, het leger dit keer níet steunt”, zegt ze. “Het land is nu vrij unaniem in zijn afwijzing van deze regering. Dus zelfs áls ze (de regering) winnen, dan is het een pyrrusoverwinning.”

Het is moeilijk om betrouwbare informatie te vinden over het aantal slachtoffers. Volgens een recente update op de website van mensenrechtenorganisatie Assistance Associtaion for Political Prisoners (AAPP) heeft de junta tot nu toe meer dan 1400 burgers vermoord. Cijfers worden ook als propagandamiddel gebruikt: rebellengroepen vermelden trots hoeveel regeringssoldaten ze zouden omgebracht hebben.

Moeizame diplomatie

Een onderhandelde oplossing is niet evident. De rol van Aung San Suu Kyi lijkt uitgespeeld. In december vorig jaar werd ze door een militaire rechtbank veroordeeld tot vier jaar cel, later werd dat aantal bijgesteld naar twee. Begin januari kwam daar nog eens vier jaar gevangenisstraf bovenop. De aanklachten gaan van “bezit van walkietalkies zonder vergunning” tot “opruiing” en “het overtreden van de coronamaatregelen”. Ze wordt vastgehouden op een onbekende locatie in hoofdstad Naypyidaw. Volgens de staatstelevisie zou ze daar ook haar straf uitzitten. Ze kan er geen bezoek ontvangen, haar hoorzittingen mogen niet bijgewoond worden door journalisten en haar advocaten hebben een spreekverbod opgelegd gekregen.

De internationale gemeenschap kijkt in de eerste plaats naar ASEAN, een Associatie van tien Zuidoost-Aziatische landen waarvan Myanmar deel uitmaakt.

De organisatie wordt op dit moment voorgezeten door premier Hun Sen van Cambodja. Hij heeft begin januari een voorzichtige bemiddelingspoging ondernomen. Er was kritiek op zijn optreden, omdat hij op eigen houtje gehandeld zou hebben zonder een echt onderhandelingsmandaat.

De enige consensus over Myanmar is een vage compromistekst die in april vorig jaar door ASEAN werd opgemaakt en sindsdien dode letter is gebleven.

Staakt-het-vuren

Hun Sen heeft van generaal Min Aungh Hlaing de belofte gekregen dat er voorlopig geen geweld gebruikt zou worden tegen etnische organisaties. Eerder had ook de Speciale VN Rapporteur Noeleen Heyzer opgeroepen om de wapens neer te leggen.

Journalist Loom reageert laconiek op het nieuws. “We hebben nog periodes van staakt-het-vuren gehad, maar de gewapende groepen zijn er eenvoudigweg van overtuigd om te blijven vechten tot het leger valt. Mensen hier geloven niet meer in ASEAN en ook niet in de Verenigde Naties.”

“De Association of Southeast Asian Nations is een te kleine organisatie om dit probleem aan te pakken”, zegt Laetitia van den Assum. De diplomate denkt dat er geen oplossing kan bestaan zonder de medewerking van buurland China, een invloedrijke speler in de hele regio, maar geen lid van ASEAN. Hetzelfde geldt voor India, dat in het westen een lange grens met Myanmar heeft.

Russische wapenleveringen

“De impasse kan eigenlijk enkel doorbroken worden in de veiligheidsraad van de Verenigde Naties”, zegt van den Assum, “maar wat Myanmar betreft houden China en Rusland steeds iedere actie af. Rusland wordt langzamerhand een van de grootste wapenleveranciers in Zuidoost-Azië. Dat is ook een onderdeel van het probleem.”

Journalist Loom denkt dat het conflict nog zal escaleren en dat er een echte burgeroorlog staat aan te komen. “Bij het begin van de coup was ik bang, maar nu niet meer. Ik denk dat er nog een twee of drie jaar van geweld staan aan te komen, maar uiteindelijk zullen we winnen.”