Economische groei blijft uit, Bolsonaro in de problemen

In januari zag 86 procent van de investeerders de nieuwe regering-Bolsonaro nog zitten. In mei bleef daar maar 14 procent meer van over, blijkt uit onderzoek van de bank XP Inversiones.

Verlies van geloofwaardigheid

Voor het onderzoek werden weliswaar maar 79 managers, economen en consultants van binnen- en buitenlandse financiële instellingen geraadpleegd, maar het weerspiegelt wel de teleurstelling van een cruciale sector.

In januari gaf slechts 1 procent de beoordeling “slecht” of “zeer slecht”, in mei was dat al 43 procent. 

Het verlies van geloofwaardigheid is minder uitgesproken bij de bevolking. Uit de laatste peilingen onder de kiezers blijkt dat ongeveer een derde van de Brazilianen nog steeds achter Bolsonaro staat, tegen ongeveer de helft in januari.

Depressie

De verslechtering van het imago van de radicaal-rechtse regering valt samen met de tegenvallende economie. Er was geen economische groei in het eerste kwartaal en de prognoses voor het hele jaar daalden van 2,5 procent naar 1 procent en lager.

Het is zelfs mogelijk dat de economie in een depressie terechtkomt. Dat zal de nu al grote verarming van bevolking nog doen toenemen en de fouten van de regering nog versterken, zegt Affonso Celso Pastore, voormalig voorzitter van de Centrale Bank.

Recessie in 2015 en 2016

In 2015 en 2016 kwam het land in een recessie terecht, het bruto binnenlands product (bbp) kromp respectievelijk met 3,5 en 3,3 procent. In de twee daaropvolgende jaren bleef de groei beperkt tot 1,1 procent.

De werkloosheid, die sinds 2015 sterk is gestegen, klom in 2016 boven de 10 procent en blijft sinds 2017 boven de 12 procent, in het eerste trimester van 2019 zelfs 12,7 procent, geeft het Braziliaanse Instituut voor Geografie en Statistieken aan. 

In dit land met 209 miljoen inwoners gaat het dan over 13,4 miljoen werklozen.

Interne gevechten

De economische spelers in Brazilië waren aanvankelijk enthousiast over de radicale liberale koers die economieminister Paulo Guedes, een bankier met een diploma van de Universiteit van Chicago, had beloofd. 

Maar dat enthousiasme verdampte snel door de grillen van Bolsonaro en zijn conflicten met het parlement, dat belangrijke regeringsmaatregelen moet goedkeuren.

“De regering is in interne gevechten verwikkeld, ze bracht zichzelf in de problemen en miste zo haar kans” om het economische herstel in te luiden, zegt Luis Eduardo Assis, voormalig directeur van de Centrale Bank en hoogleraar economie aan de Katholieke Universiteit en de Getulio Vargas-stichting in São Paulo.

Tegenstrijdig optreden

Bolsonaro had een duidelijke verkiezingsoverwinning geboekt en de oppositie was het noorden kwijt, een ideale context om de beloofde pensioenhervorming door te voeren en zo de hoge verwachtingen te versterken, stelt de econoom.

Maar Bolsonaro's tegenstrijdige optreden vertraagde het parlementaire proces en verzwakte de hervorming die Guedes heeft voorgesteld.

De pensioenhervorming brengt de pensioenleeftijd op 65 jaar voor mannen en 62 jaar voor vrouwen en vermindert het pensioenbedrag. Dat kan de overheid de komende tien jaar 300 miljard dollar besparen, schat Guedes.

Geen president maar militair

De investeerders uit het XP Inversiones-onderzoek verwachten dat die besparing 42 procent lager zal uitvallen als gevolg van amendementen die het parlement voorstelt.

“Het enthousiasme heeft plaatsgemaakt voor scepticisme”, vooral door Bolsonaro's “onvermogen om te onderhandelen over parlementaire steun”, zegt Assis.

“Ik ben niet geboren als president, maar als militair”, gaf Bolsonaro, een voormalige legerkapitein, drie maanden na zijn aantreden als uitleg voor zijn problemen om een coalitie te vormen.

Begrotingstekort

Het overheidsbeleid bepaalt de economie, vooral wanneer “het begrotingstekort het grootste probleem is”, zoals het geval is in Brazilië, omdat “men dan moet kiezen tussen het verhogen van de belastingdruk en het verminderen van uitgaven waarbij men sectoren zal moeten offeren”, zegt Assis.

“Het zou gemakkelijker zijn om dit aan het begin van de regeerperiode te doen”, zegt hij, omdat de pensioenhervorming een onpopulaire maatregel is aangezien men minder pensioen krijgt en langer moet werken en bijdragen.

Bovendien zijn er meer maatregelen nodig om de economie te herstellen, de pensioenhervorming is “noodzakelijk maar onvoldoende”, aldus Assis.

Onzekerheid

“Zonder winstverwachtingen investeren ondernemers niet.” Vandaag overheerst onzekerheid. Men ziet in dat Bolsonaro “niet de capaciteiten of mogelijkheden heeft om te onderhandelen.”

Volgens de econoom hadden de vooruitzichten nog slechter gekund. Brazilië heeft nog altijd 380 miljard dollar internationale reserves en de inflatie is onder controle en daalt als gevolg van de verminderde vraag.

Explosieve situatie

De werkloosheid, die “de langste economische crisis in onze geschiedenis” weerspiegelt, laat “een explosieve situatie” zien, zegt José Dari Kerin, arbeidseconoom aan de Universiteit van Campinas.

Maar de explosie komt er niet, door “wat overblijft van de sociale opvangnetten” die in de laatste decennia zijn gecreëerd, en door de “uitbreiding van het conservatieve denken” onder de bevolking, waardoor ze minder geneigd is om voor haar rechten te vechten.

Het cijfer van 13,4 miljoen werklozen “weerspiegelt niet de arbeidsrealiteit”, zegt Kerin. Veel belangrijker is de “ondertewerkstelling” die 28,3 miljoen Brazilianen treft, een kwart van het totale aantal werknemers.

Langste arbeidsmarktcrisis

Het is de langste arbeidsmarktcrisis in de Braziliaanse geschiedenis, een gevolg van de sterke recessie. Gelijkaardige crisissen deden zich in 1981-1983 en 1990-1992 voor, zegt Kerin.

Maar toen herstelden de economische activiteit en de werkgelegenheid zich na drie jaar. “Nu hebben we al vier jaar hoge werkloosheid en zijn er geen tekenen van heropleving.”

“In de logica van het huidige economische beleid, met de aanpassing van de begroting, zie ik niet meteen een weg naar economische groei en herstel van werkgelegenheid. De beheersing van de overheidsuitgaven, die het vertrouwen van investeerders moet herstellen en de economie moet stimuleren, werkt niet.”

Flexibeler

Wat evenmin werkt is de hervorming uit 2017 die de arbeidsmarkt flexibeler moest maken om zo banen te creëren.

Als gevolg van de crisis schakelden miljoenen arbeiders over op een “overlevingsstrategie”, met veel informeel en precair werk, ze werken nu “als chauffeurs voor Uber, als straatverkopers, als zelfstandigen”, zegt Kerin.

“De levensomstandigheden verslechteren en daarom neemt de ontevredenheid toe. Maar de mensen protesteren tegen de instellingen, niet tegen de regering.”

Gelijkenis met Trump

De regering-Bolsonaro ziet haar populariteit wel afnemen, zoals bleek op 15 mei bij grote protesten tegen de bezuinigingen in het onderwijs. Maar op 26 mei vonden dan weer demonstraties plaats om Bolsonaro te steunen.

Die steunbetuigingen zijn minder massaal dan bij andere gelegenheden. Bovendien raakt het pro-Bolsonaro-kamp steeds meer verdeeld en beschuldigt het parlementsleden van corruptie. Vooral de voorzitter van de Kamer van Afgevaardigden, Rodrigo Maia, moet het ontgelden, een cruciale bondgenoot om de pensioenhervorming en andere belangrijke regeringsplannen goedgekeurd te krijgen.

Velen vergelijken Bolsonaro met de Amerikaanse president Donald Trump, door zijn manier van besturen en de confrontatie die hij zoekt via sociale media. Maar er zijn twee verschillen. Bolsonaro geniet niet de steun van een sterke partij, en nog minder van een groeiende economie.