Dood Argentijnse aanklager is test voor democratie

Natalio Alberto Nisman werd afgelopen zondag dood gevonden, een dag voordat hij voor het Congres zijn bevindingen zou presenteren over de zaak. Bij de aanslag in 1994 op het AIMA-gebouw, waarvan vijf Iraniërs verdacht werden, vielen 85 doden en 300 gewonden. Nisman zou naar verluidt bewijs hebben dat de zaak, in ruil voor Iraanse olie, in de doofpot is beland en dat president Cristina Fernández daar haar goedkeuring aan heeft verleend.

Nisman werd onder mysterieuze omstandigheden gevonden. De politie stelt onderzoek in om er achter te komen of hij wellicht onder bedreiging zichzelf van het leven beroofd heeft in zijn appartement in Puerto Madero, een buurt in de Argentijnse hoofdstad. "Dit mysterie lijkt op 'De moorden in de Rue Morgue', een verhaal van Edgar Allen Poe uit 1841: de deuren van binnen op slot, geen balkon, een appartement op de dertiende verdieping van een appartementencomplex dat niet op andere manieren toegankelijk is. Het lichaam blokkeert de deur van de badkamer en het slachtoffer heeft één schotwond bij de slaap, zonder verdere interventie van iemand", schreef journalist Horacio Verbitsky in de pro-regeringskrant Página 12.

De verdachte dood van de openbare aanklager, niet zo lang na de militaire dictatuur die van 1976 tot 1983 duurde en waarbij dertigduizend mensen "verdwenen" doet het gevoel van kwetsbaarheid en 'déjà vu' herleven met ingrediënten van een hedendaagse politieroman. "We zijn allemaal kwetsbaar. Vandaag is hij het, morgen zijn wij aan de beurt", zegt Rita Vega, een onderwijzeres die op 19 januari meedeed aan een protest op Plaza de Mayo, het plein voor het presidentiële paleis. De demonstratie ging de sociale media over met de tekst "Ik ben Nisman", geïnspireerd door de Je suis Charlie-campagne die volgde na de aanslag op het satirische weekblad Charlie Hebdo in Parijs.

"De Argentijnse democratie gaat haar 32ste jaar in en is stevig en vreedzaam genoeg om een klap als de dood van Alberto Nisman de doorstaan", zegt analist Martín Granovsky. De dood van de jurist heeft de Argentijnse samenleving verdeeld tussen aanhangers van de oppositie die de centrumlinkse regering van Fernández de schuld geven van de dood van Nisman, en aanhangers van de regering die zeggen dat hij zelfmoord heeft gepleegd omdat hij onvoldoende bewijs had voor zijn beschuldigingen, of is aangezet tot zelfmoord.

Iran

Ronald Noble, hoofd van Interpol tot eind 2014, bestreed de beschuldigingen van Nisman (die gebaseerd waren op telefoontaps) dat de president en hoge ambtenaren gevraagd hebben internationale arrestatiebevelen tegen de vijf verdachte Iraniërs in te trekken. Op 14 januari beschuldigde Nisman Fernández van een doofpotaffaire, met als doel "nauwere banden met het Iraanse regime en het volledige herstellen van handelsbanden om de Argentijnse energiecrisis te verzachten door graan voor olie te ruilen."

Volgens Granovsky kampt de AIMA-zaak met het probleem dat onder toenmalig president Carlos Menem (1989-1999) nooit een grondig onderzoek is uitgevoerd naar de aanslag.

Julián Domínguez, parlementslid van de regerende alliantie Frente para la Victoria en hoofd van het Argentijnse lagerhuis, zei in een reactie te willen weten "welke gebeurtenis of welke maffiose beweging" Nisman dit besluit heeft doen nemen. "We zijn er zeker van dat er onderdelen zijn binnen de inlichtingendiensten, het laatste bolwerk waar de democratie nog niet is doorgedrongen, die tekenen van instabiliteit willen creëren en rechters onder druk zetten", zei Domínguez.

In december haalde de regering Antonio 'Jaime" Stiuso van zijn post als operationeel directeur bij de Inlichtingendienst. De banden tussen Stiuso en Nisman waren alom bekend en volgens gelekte informatie zou Stiuso er bij Nisman op hebben aangedrongen eerder terug te komen van zijn vakantie in Europa om een presentatie voor te bereiden voor maandag 19 januari.

Néstor Pitrola, een parlementariër van de Arbeiderspartij die onderdeel is van Frente de Izquierda (Links Front), wijst erop dat Nisman door voormalig president Néstor Kirchner (2003-2007), Fernández' voorganger en echtgenoot, benoemd werd tot speciale aanklager in de AIMA-zaak. "Maar een politieke omslag heeft een interne strijd veroorzaakt binnen het justitiesysteem en de inlichtingendiensten", zegt hij.

Volgens Pitrola laat de dood van Nisman zien dat er "een inlichtingenstaat bestaat binnen de staat." Drie weken voordat Nisman zijn beschuldigingen uitsprak, zegt hij, rolden koppen bij de inlichtingendiensten ten gunste van een "een nieuwe kliek, geleid door César Milani", die een dubieuze reputatie zou hebben vanwege zijn rol tijdens de dictatuur.

Vuile zaak

Atilio Borón, voormalig secretaris van de Latijns-Amerikaanse Raad voor Sociale Wetenschappen (Clacso), zegt dat de zaak vooral pijnlijk is voor de regering, die graag het veronderstelde bewijs van de aanklager wilde ontkrachten in een jaar waarin zowel presidents- als parlementsverkiezingen op het programma staan. Nisman had volgens hem contacten met verschillende veiligheidsdiensten, waaronder de Amerikaanse inlichtingendienst CIA en de Israëlische geheime dienst Mossad. "Met die mensen moet je geen spelletjes spelen." Borón zegt dat Nisman instructies kreeg van die diensten, wat zou blijken uit Wikileaks-berichten die nooit weerlegd zijn.

Hij wijst er ook opdat de internationale context, "door sommigen de oorlog van het Westen tegen de islam genoemd", niet genegeerd moet worden. Gustavo Sierra, een journalist bij oppositiekrant Clarin, verwees naar "speculaties bij internationale inlichtingendiensten dat Iraanse agenten of hun bondgenoten een rol gespeeld kunnen hebben bij de dood van de aanklager." Nisman had mogelijk hun belangen kunnen schaden.

"Kan de Iraanse inlichtingendienst Nisman onder druk gezet hebben om zelfmoord te plegen, door een van zijn dochters die in Europa woont, te bedreigen? Hadden ze compromitterende informatie over hem? Is het hen gelukt de beveiliging in het appartementencomplex te omzeilen door een agent in te zetten die de dood op zelfmoord heeft laten lijken, zonder ontdekt te worden?", vraag Sierra zich af.

De zaak is ingewikkeld, en zelfs het mysterie dat deze zaak heeft uitgelokt is nooit opgelost: wie was verantwoordelijk voor de ernstigste aanslag die Argentinië meemaakte, in een saga die Fernández beschreef als "te lang, te zwaar, te lastig en vooral erg vuil."