“De ‘grote Palestijnse catastrofe’ is 75 jaar oud, maar duurt voort tot op vandaag” (OPINIE)

Op 15 mei 2023 organiseren de Verenigde Naties een speciale bijeenkomst om de 75e verjaardag van de Nakba te herdenken - de massale ontheemding van ongeveer 750.000 Palestijnen in 1948.

Het is de eerste keer dat de VN deze datum herdenken, die volgens de organisatoren dient “als herinnering aan het historische onrecht waaronder het Palestijnse volk heeft geleden”.

Niet iedereen staat echter achter het feit dat de VN de dag in de kijker zetten. De Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk behoorden tot de landen die tegen de herdenking stemden. Tegelijkertijd heeft het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken de lidstaten van de VN opgeroepen “niet deel te nemen aan het evenement dat het Palestijnse narratief aanneemt dat het bestaansrecht van Israël ontkent.”

Als wetenschapper die de Palestijnse geschiedenis bestudeert, zie ik het besluit van de VN als het hoogtepunt van een lang proces. Decennialang hebben de Palestijnen gevochten voor internationale erkenning van de Nakba, en tegen een verhaal dat hun benarde situatie minimaliseerde.

Dat begint te veranderen.

Wat is de Nakba?

De Nakba - Arabisch voor 'catastrofe' - maakte deel uit van een langer project om Palestijnen uit hun thuisland te verdrijven. Vanaf begin 1900 emigreerden steeds grotere aantallen zionisten - joodse nationalisten - vanuit Rusland en andere delen van Europa naar Palestina, op zoek naar bescherming tegen antisemitisme.

Veel van deze kolonisten wilden ook de joodse soevereiniteit vestigen in een land dat al lang door moslims, christenen, joden en anderen was bewoond.

Als gevolg van de zionistische vestiging werden duizenden boeren verdreven van de grond waarop zij generaties lang hadden gewoond. Veel Palestijnen verzetten zich in de jaren twintig en dertig tegen deze koloniale verdrijving. Maar hun verzet werd met geweld onderdrukt door de Britse koloniale troepen die toen over Palestina heersten.

Na de Tweede Wereldoorlog, toen de volledige verschrikkingen van de Holocaust bekend werden en de internationale sympathie voor het Joodse lot groeide, voerden zionistische milities dodelijke aanvallen uit waarbij honderden Palestijnen en Britten werden gedood.

De “Kwestie Palestina”

De Britten droegen vervolgens de “kwestie Palestina” over aan de Verenigde Naties. De pas gevormde instelling stemde op 29 november 1947 voor een verdelingsplan om Palestina op te delen in een Joodse staat en een Arabische staat. Het plan wees een meerderheid van het land, inclusief belangrijke havens en goede landbouwgronden, toe aan de Joodse staat. Nochtans maakten Joden destijds ongeveer een derde van de bevolking uit. Onder het plan zou ook een half miljoen Palestijnse Arabieren die binnen de grenzen van de voorgestelde Joodse staat woonden, moeten kiezen hebben tussen leven als een minderheid in hun eigen land of vertrekken.

De Palestijnen verwierpen het plan en er braken gevechten uit. Goed getrainde zionistische milities vielen Palestijnen aan in gebieden die in het voorstel tot de Joodse staat zouden behoren. Andere Palestijnen vluchtten nadat zionistische troepen minstens 107 dorpelingen hadden afgeslacht in het dorp Deir Yassin.

Toen Israël op 14 mei 1948 zijn onafhankelijkheid uitriep, waren tussen de 250.000 en 350.000 Palestijnen van het land van hun voorouders verdreven.

De dag na die verklaring - 15 mei - werd bekend als Nakba-dag.

Terwijl de Palestijnen naar de buurlanden vluchtten, werden de legers van vijf Arabische landen - die ook de vorming van een Joodse staat wilden verhinderen - ingezet om te proberen de stroom vluchtelingen in te dammen. De gevechten tussen Israëlische en Arabische legers gingen die zomer en herfst door, waarbij het zwaarbewapende Israëlische leger gebieden veroverde die de VN eerder als deel van de Arabische staat had bestempeld.

Daarbij werden nog meer Palestijnen uit hun huizen en dorpen gezet. Velen vluchtten te voet en droegen wat ze konden op hun rug. Tegen het einde van de Arabisch-Israëlische oorlog in 1949 waren naar schatting 750.000 Palestijnen weggevlucht of uit hun huizen verdreven.

De strijd om het Nakba-narratief

Palestijnse en officiële Israëlische verslagen geven een zeer verschillend beeld van wat er is gebeurd.

Sinds 1948 staan de Palestijnen erop dat zij het recht hebben terug te keren naar de huizen en het land waaruit zij werden verdreven. Zij en hun aanhangers beroepen zich op de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens waarin staat: “Iedereen heeft het recht om elk land, ook het zijne, te verlaten en naar zijn land terug te keren.”

Maar Israëlische functionarissen hebben steeds volgehouden dat de Palestijnen in opdracht van hun leiders zijn vertrokken en in de omringende Arabische landen moeten worden hervestigd.

Zij voeren ook aan dat Israël al zo'n 900.000 joodse vluchtelingen heeft opgenomen die na de oprichting van Israël uit Arabische landen werden verdreven. Volgens hun visie zou het niet eerlijk zijn om ook nog eens Palestijnse vluchtelingen te moeten terugnemen.

Decennialang hebben Amerikanen over het algemeen meer sympathie gehad voor het Israëlische standpunt. Een van de redenen daarvoor was de bestseller “Exodus” uit 1958 en de gelijknamige kaskrakerfilm uit 1960.

Zoals uit mijn onderzoek blijkt, baseerde de roman zich op aloude anti-Arabische racistische stijlfiguren om de zionistische en Israëlische krachten vrij te pleiten van hun rol in het ontstaan van de Palestijnse vluchtelingencrisis.

Zulke “Nakba-ontkenning”, zoals wetenschappers het omschrijven, was alomtegenwoordig. Het berustte op het idee dat Palestijnen generische “Arabieren” waren die zich in elk ander Arabisch land konden vestigen. Het verwierp het idee dat de Palestijnen een volk vormen dat zich onderscheidt van die in de omringende Arabische landen, en waarvan de keuken, de kledij en de dialecten verbonden zijn met specifieke plaatsen in Palestina.

Ijveren voor erkenning

Pogingen om de Nakba te herdenken passen in een contra-narratief dat de Palestijnse cultuur en samenleving verbindt met hun geboorteplaatsen en dorpen van voor 1948.

Aanvankelijk rouwden de Palestijnen in stilte om het verlies van hun vaderland. In de jaren zestig vormden jongere Palestijnen politieke organisaties om internationale aandacht te vragen voor hun zaak. Zo werden op 15 mei openbare evenementen gehouden om het grote publiek - in Arabische landen en over de hele wereld - te vertellen over de band met het land van hun voorouders en aan te dringen op hun recht op terugkeer.

Na de oorlog van juni 1967 bezette Israël de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook. Sindsdien wenden Palestijnen over de hele wereld 15 mei aan om niet enkel aandacht te vragen voor de Palestijnse vluchtelingen in ballingschap, maar ook voor degenen die onder Israëlische bezetting leven.

De Palestijnen kregen steun van velen in het Zuiden deels vanwege de gemeenschappelijke koloniale ervaringen van veel landen. In een groot deel van het Westen bleef de Nakba grotendeels onbekend, hoewel sommige Afro-Amerikaanse groepen in de VS ook de Palestijnse zaak steunden.

Nieuwe geschiedenis

In 1998, toen de Palestijnen 50 jaar ballingschap herdachten, organiseerden activisten in de Verenigde Staten en over de hele wereld herdenkingsevenementen. Voor het eerst centreerden de organisatoren de evenementen rond één thema: de herdenking van de Nakba.

Datzelfde jaar maakte president Yasser Arafat van de Palestijnse Autoriteit officieel wat lange tijd officieus was geweest: 15 mei werd uitgeroepen tot Nakba-dag.

Ondertussen publiceerde een groep Israëlische geleerden, bekend als de “nieuwe historici”, zorgvuldig onderbouwde studies die het verhaal van de Palestijnen over de gebeurtenissen van 1948 bevestigden. Die studies ondermijnden het officiële Israëlische narratief over diens rol in het ontstaan van de Nakba. Ze openden ook de deur naar wereldwijde erkenning van de ervaringen van de Palestijnen.

Ondanks deze bevindingen verzetten de Israëlische overheid en sommige westerse bondgenoten zich nog steeds tegen de erkenning van de Nakba. 

Bezetting houdt aan

In 2009 verbood de Israëlische minister van Onderwijs het gebruik van de Arabische term in Israëlische schoolboeken. Vervolgens nam het Israëlische parlement in 2011 een “Nakba-wet” aan, die de regering toestaat de financiering in te trekken van maatschappelijke organisaties die de Nakba herdenken. Die wet blijft tot op vandaag van kracht.

De barrières blijven niet beperkt tot Israël. Vorig jaar gaven Duitse rechtbanken de Berlijnse politie gelijk in hun besluit om verschillende geplande Nakba-dag-protesten in de stad te annuleren.

Ondanks dit verzet blijven de Palestijnen Nakba-dag vieren. Dat komt omdat “de Nakba voortduurt”, zoals Palestijnse rechtengroepen stellen. Ze doelen op het feit dat de bezetting aanhoudt en het Palestijnse recht op terugkeer niet wordt erkend. Velen zien 15 mei ook als een dag om de veerkracht van de Palestijnen te vieren, ondanks de voortdurende onderdrukking waarmee zij worden geconfronteerd.

Dat Palestijnen en hun aanhangers dit jaar Nakba-dag kunnen organiseren bij de VN, in de Verenigde Staten en over de hele wereld, dient als erkenning van hun lange en voortdurende strijd.

-

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.