Controverse over biomassacentrales in Argentijnse Chaco

Het bos is de belangrijkste hulpbron in de Chaco, een uitgestrekte vlakte gedeeld door Argentinië, Bolivia en Paraguay. Hoe het duurzaam gebruikt kan worden, is een moeilijke vraag. De twee recentelijk in gebruik genomen elektriciteitscentrales die draaien op biomassa, zijn een mogelijk antwoord op die vraag.

De centrales in het noordoosten van Argentinië wekken energie op uit houtafval dat vrijkomt bij de productie van tannine, een houtextract dat traditioneel gebruikt wordt om leer te kleuren.

De internationale handel in tannine piekte aan het begin van de twintigste eeuw. Daarna zette een daling in. Maar in de afgelopen vijftien jaar zette nieuw onderzoek de deur open voor andere vormen van gebruik, zoals in de veeteelt en bij de productie van papier en karton. Tannine vervangt hierbij chemische additieven.

“De grootste dreiging voor de inheemse bossen is momenteel ontbossing om ruimte te maken voor landbouwproductie. Maar in andere tijden was dat irrationeel management in de bosbouwindustrie, nog steeds een van de belangrijkste werkverschaffers in de provincie,” zegt Luciano Olivares, ondersecretaris voor Bosbouwontwikkeling in de Argentijnse provincie Chaco.

“Daarom denken we dat gebruik van afval uit de tannineproductie om hernieuwbare energie op te wekken, een milieuvriendelijke oplossing is. Vooral in een provincie zoals de onze, waar de helft van de 100.000 vierkante kilometer bedekt is met inheems bos.”

Armoede

De centrales werden op 2 december in gebruik gesteld. President Alberto Fernández was daar virtueel bij aanwezig vanuit Buenos Aires. Hij noemde de centrale een goed voorbeeld van de weg “die we moeten gaan” om de pandemie te boven te komen.

De armoedecijfers in de Chaco behoorden altijd al tot de hoogste van het land met 44,5 miljoen inwoners. Maar als gevolg van de pandemie steeg het armoedecijfer naar bijna 50 procent van de bevolking in de provincie die 1,1 miljoen inwoners telt. 

Volgens de president kan duurzaam gebruik van het bos bijdragen aan zowel “betere inkomensverdeling” als “de mogelijkheid om hernieuwbare energie te gebruiken  bij de productie.”

De elektriciteitsopwekking gebeurt door twee bedrijven die meer dan honderd jaar ervaring hebben met de extractie van tannine uit de wilgenblad rode quebracho (Schinopsis balansae), een boom die veel aanwezig is in bossen in de Chaco en beroemd is om de hoge kwaliteit hardhout.

Het bedrijf Unitán zegt 14,8 miljoen euro te hebben geïnvesteerd in de bouw van zijn elektriciteitscentrale met een geïnstalleerde capaciteit van 6,6 megawatt. De andere centrale, gebouwd door Indunor, kostte 20,5 miljoen euro en is goed voor 10 megawatt. 

Dit zijn twee van de belangrijkste private bedrijven in een provincie waar de publieke sector en sociale bijstand een grote rol spelen. Allebei zijn ze nauw betrokken bij het leven in de twee kleine steden waar hun centrales staan: respectievelijk Puerto Tirol en La Escondida.

Ontbossing

Tannine wordt verkregen door versnipperd hout onder te dompelen in heet water, op een manier die lijkt op het zetten van thee. Het houtresidu gaat naar een boiler, waar het hogedrukstoom opwekt voor een turbine die elektriciteit produceert. 

“In de Argentijnse Chaco vond aan het begin van de eeuw een omvangrijk ontbossingsproces plaats. Dat had te maken met de tannine-industrie en levering van spoorwegbanden voor uitbreiding van de spoorweg,” legt Adrián Zarrilli, docent aan de Nationale Universiteit van Quilmes, uit. Hij is gespecialiseerd in milieugeschiedenis. “Dit stopte in de jaren 1940, onder meer omdat er chemische producten kwamen die effectiever werkten dan tannine bij het kleuren van leer.”

Zarrilli is kritisch over het huidige gebruik van quebrachobomen voor de opwekking van elektriciteit. “Ik denk dat er duurzame ontwikkelingsmodellen voor de Chaco ontwikkeld kunnen worden, zoals geïntegreerd bosmanagement en veeteelt. Maar het weinige wat er nog over is van de inheemse bossen kappen om er tannine van te produceren, een vervangbaar product, en dan elektriciteit opwekken met het afval, lijkt me irrationeel,” zegt hij.

Duurzaam beheer

De bedrijven beweren echter dat hun activiteiten helemaal niet schadelijk zijn voor het milieu en de inheemse bossen in de Chaco juist helpen te regenereren. Deze regio is goed voor het merendeel van de ontbossing in Argentinië, die in de periode tussen 2014 en 2018 opliep tot 179.000 hectare per jaar, blijkt uit officiële data.

Michell Battaglia, bestuursvoorzitter van Indunor, zegt dat de centrale twee bronnen van quebracho heeft. “Een is helaas ontbossing door landbouwproducenten. De andere is duurzaam bosbeheer.”

Battaglia, een afstammeling van een Italiaanse familie die zich al sinds 1854 bezighoudt met plantenextracten en in 1925 naar Argentinië kwam, legt uit dat “we in de Chaco slechts 5 ton quebracho per hectare winnen, van de 70 tot 100 ton die beschikbaar is.”

“We verwijderen de grootste bomen, zodat de kleinere meer ruimte krijgen om te groeien en geen energie verspillen aan onderlinge concurrentie,” zegt hij telefonisch vanuit La Escondida.

Natuurlijk antibioticum

Battaglia stelt dat “in tegenstelling tot wat milieuactivisten beweren, een bos dat de vrije hand krijgt te dicht groeit en minder CO2 en water vasthoudt dan een goed beheerd bos.” Daarom is het volgens hem het beste om aan bosbeheer te doen. “In de Chaco hebben we de kans om een sociale, economische en milieurevolutie te laten plaatsvinden, als we economische activiteit genereren met de bossen die nu onderbenut worden.”

Unitáns vicevoorzitter, Ariel López Mato, noemt ook de opwekking van elektriciteit als “een andere manier om inkomen te produceren terwijl we zorg dragen voor het milieu.”

Daar komt nog bij, zegt hij, dat tannine nieuwe waarde heeft gekregen en tegenwoordig gebruikt wordt als natuurlijk antibioticum voor koeien, varkens en kippen. 

Hij zegt dat afvalproducten uit industriële processen een rol kunnen krijgen binnen het raamwerk van “circulaire energie”. “We experimenteren bijvoorbeeld met gebruik van houtas als vervanging van kalk bij de productie van stenen en de reparatie van wegen,” legt hij uit.

Herkomst

Milieuorganisaties zien echter geen logica in het kappen van quebrachobomen voor de tanninebusiness, die decennia geleden tientallen bedrijven aantrok. Alleen Unitán en Indunor zijn daar nu nog van over.

“Als deze bedrijven honderden hectares eigen land hadden waar ze quebrachobomen zouden kappen die ze zelf vijftig of honderd jaar geleden geplant hadden, zou het anders liggen. Maar bijna alles wat naar de leerlooierijen gaat, is afkomstig van private boerderijen of uit inheemse reservaten, en dat moedigt ontbossing aan,” zegt Ricardo Tiddi, een arts uit Resistencia. 

“Ze gebruiken tonnen quebracho per jaar en bijna alles wordt gekocht van derden. De bedrijven zijn zelf dus niet verantwoordelijk voor de herkomst van het materiaal”, voegt hij eraan toe. 

Volgens officiële cijfers ging 12.648 hectare inheems bos verloren in 2019, waarvan 52 procent legaal gekapt werd en de rest illegaal. Uit cijfers waar Luciano Olivares over beschikt, blijkt dat sinds 2010 jaarlijks zo’n 350.000 ton hout gekapt wordt. Hiervan gaat 195.000 ton naar de productie van houtskool, 10.000 ton naar de meubelmakerij, 4000 ton naar de productie van kozijnen en 44.000 ton naar tannine-extractie.