Chili zet rem op komst Haïtiaanse migranten

Volgens officiële cijfers wonen er momenteel ongeveer 120.000 Haïtianen in Chili. Meestal doen ze laagbetaalde arbeid in sectoren als de bouw of schoonmaak. Deze immigranten, met een gemiddelde leeftijd van dertig jaar, kwamen bijna allemaal vanaf 2014 naar Chili op een toeristenvisum. Ze bleven om werk te zoeken en een nieuw leven op te bouwen. Chili was de afgelopen vijf jaar, vanwege zijn dynamische economische groei, een aantrekkelijke bestemming voor immigranten uit de regio.

Venezolanen

Op 8 april veranderde de situatie onder de nieuwe rechtse regering van president Sebastián Piñera echter drastisch. Tijdelijke visa die het mogelijk maken van toerist een reguliere migrant te worden zodra iemand werk heeft, en vervolgens familie te laten overkomen, zijn afgeschaft.

Piñera wil de migratie in het algemeen terugdringen, en die van Haïtianen in het bijzonder. Volgens overheidscijfers zijn er momenteel ongeveer 1 miljoen migranten op een bevolking van 17,7 miljoen mensen. Haïtianen vormen de op vier na grootste buitenlandse gemeenschap in Chili, na Peruanen, Colombianen, Bolivianen en Venezolanen.

Haïtianen moeten vanaf nu een toeristenvisum aanvragen voor dertig dagen, dat verlengd kan worden tot maximaal negentig dagen. Het visum kan niet ingeruild worden voor een verblijfsvergunning. Venezolanen daarentegen, een andere buitenlandse gemeenschap in Chili die explosief groeide, kunnen een zogenoemd ‘democratisch visum’ aanvragen voor een jaar.

Haïtianen die voor 8 april in Chili zijn gearriveerd, kunnen hun status nu reguleren via een proces dat eindigt in juni 2019.

Xenofobie en racisme

Erik Lundi (37) kwam zes jaar geleden in Chili aan vanuit Haïti. Hij is blij met de mogelijkheid een legale status te verkrijgen. “Het is redelijk om degenen die hier al zijn die optie te geven”, zegt hij. “Maar ik vind het discriminerend dat volgens de nieuwe regels Haïtianen anders behandeld worden dan Venezolanen. Waarom hebben wij maar dertig dagen de tijd? Dat zou hetzelfde moeten zijn voor iedereen.”

Mensenrechtenactivisten zeggen dat Haïtiaanse immigranten te kampen hebben met een cocktail van xenofobie en racisme, dat soms “verhuld wordt als kritiek op het feit dat ze Creools of Frans spreken, in plaats van Spaans.”

Salomón Henry, een schilder en elektricien die drie jaar geleden in Chili aankwam na een tijd in de Dominicaanse Republiek te zijn geweest, heeft echter geen moeite met de nieuwe regels. “Ik zie er niets verkeerds in, ik vind deze overheidsmaatregelen goed.” Henry vindt dat er genoeg migranten in Chili zijn. “Als er nog meer komen, betekent dat meer armoede voor degenen die al hier zijn. Dat zeg ik niet omdat ik hier al ben, maar je moet soms actie ondernemen in het belang van iedereen.”

Smokkelaars

José Tomás Vicuña, directeur van de Servicio Jesuita a Migrantes (SJM), zet vraagtekens bij de effectiviteit van de nieuwe visumregels. Hij voorspelt dat de instroom van Haïtianen via niet-officiële grensovergangen zal toenemen. “Smokkelnetwerken zullen hier ook misbruik van maken. Dat gebeurt  in veel landen waar de toegang sterk beperkt wordt.”

Luis Eduardo Thayer, een onderzoeker aan de faculteit Sociale Wetenschappen van de Centrale Universiteit, is het daarmee eens. “De Dominicanen bleven komen omdat ze hier familie hadden, ze hadden netwerken en kansen op werk. In hun eigen land waren de mogelijkheden beperkt”, zegt hij.  Toen de migratiewetgeving voor Dominicanen werd aangescherpt, waren er 6000 Dominicanen in Chili. “Er zijn nu al 120.000 Haïtianen, dus de aantrekkingskracht van die gemeenschap is nog veel groter.”

Hij wijst op een aantal clandestiene routes vanuit Colombia, waar smokkelnetwerken illegale migranten tegen betaling verder helpen.

De Chileense plaatsvervangende staatssecretaris voor Binnenlandse Zaken, Rodrigo Ubilla, ontkende tijdens een bijeenkomst met buitenlandse correspondenten dat de maatregelen discriminerend zijn voor Haïtianen. Hij wees erop dat er wel visa voor gezinshereniging worden verstrekt. “Wij vinden dat we om praktische redenen hulp moeten bieden om de kinderen en echtgenotes van deze migranten zonder belemmering naar ons land te laten komen”, verklaarde hij.

Rampen op Haïti

De massale migratie vanuit Haïti kwam op gang na de catastrofale aardbeving in 2010 op Haïti en de orkaan Matthew in 2016. Die rampen ontwrichtten het toch al arme Haïti nog meer. José Miguel Torrico, Latijns-Amerika-coördinator bij de VN-Conventie tegen Verwoestijning (UNCCD), zegt dat er nog iets anders speelt, namelijk de degradatie van de Haïtiaanse bodem. “De migranten zijn meestal laagopgeleid en komen van het platteland”, zegt hij. “In plattelandsregio’s zijn mensen niet meer in staat voldoende te verdienen met de opbrengst van hun land.”

“Ik ben naar Chili gegaan omdat ik op internet zag dat hier kans op werk was. En andere Haïtianen hadden me verteld dat hier kansen waren”, zegt Henry. Hij heeft een contract en werkvergunning voor vijf jaar en liet zijn vrouw en drie van de vier kinderen overkomen. Maar Henry’s situatie is een uitzondering. Zijn jongste dochter is geboren in Santiago. “Mijn vrouw werd in het ziekenhuis als een koningin behandeld en ik hoefde geen cent te betalen”, zegt hij. De kosten kwamen voor rekening van een ziekenfonds waar hij maandelijks een bijdrage aan betaalt. Maar migranten zonder papieren hebben geen recht op gezondheidszorg in Chili.

Taalbarrière

Accionel Sain Melus (44) kwam acht jaar geleden vanuit de Dominicaanse Republiek (waar hij acht jaar had gewoond) naar Chili. Hij heeft een arbeidscontract bij Lo Valledor, een grote groente- en fruitmarkt in het centrum van de Chileense hoofdstad. “Ik heb een verblijfsvergunning voor vijf jaar. Het probleem is dat mijn vrouw en dochter een tijdelijk visum voor een jaar hebben gekregen. Ik heb alle benodigde papieren verstrekt en betaald voor vijf jaar, maar ik ze stuurden me visa voor één jaar op.”

Melus heeft zojuist een kerkdienst in het Creools bijgewoond in een katholieke kerk in Santa Cruz. Pedro Labrín, de parochiepriester, zegt dat sommige Haïtiaanse migranten goed opgeleid zijn en hun talen spreken. “Maar de meesten komen van het platteland, hebben weinig opleiding en moeite met integreren in de nieuwe samenleving. Dat komt doordat ze minder sociale vaardigheden hebben en er een taalbarrière is.”

Labrín zegt dat Haïtianen ook vaak geconfronteerd worden met racisme. “Haïtianen worden gestigmatiseerd als mensen die ziekten overbrengen, veroorzakers van rommel en huiselijk geweld, kindermisbruikers en mensen die altijd luidruchtig aanwezig zijn of ruzie maken. Chilenen zijn er ook niet blij mee dat Haïtianen plaatsen opeisen in de zorg, bij dagopvangcentra, op kleuterscholen en andere scholen.”

Erik Lundi zegt deels andere ervaringen te hebben. “Aan de ene kant is Chili een gastvrij land voor nieuwkomers. Aan de andere kant stellen de Chilenen zich soms wat agressiever en discriminerend op.” Hij zegt dat in sommige sectoren sprake is van xenofobie. “Wat daar precies de oorzaak van is, weet ik niet. Misschien zijn ze vanuit hun cultuur niet gewend aan veel buitenlanders, vooral als het gaat om mensen van Afrikaanse afkomst. We worden gediscrimineerd op basis van huidskleur.”

Klein Haïti

Academicus Thayer bevestigt dat er vooroordelen bestaan over Haïtianen en ontkracht er gelijk een. “De werkloosheid onder deze migranten is erg laag, ongeveer hetzelfde als bij Chilenen: 5 tot 6 procent”, zegt hij. “Je kunt niet beweren dat de arbeidsmarkt overspoeld wordt door de komst van Haïtianen. Er is wel een integratieprobleem. Dat heeft zijn oorzaak mede in een gebrekkig beleid op het gebied van huisvesting, onderwijs en werk.”

Op sommige plaatsen waan je je eerder op Haïti dan in Chili. Dat is ook het geval bij de katholieke kerk aan Calle Pinguinos in de wijk Nogales, in de gemeente Estación Central in de provincie Santiago, waar Erik Lundi werkt. Tegenover de kerk zit een Haïtiaanse kapper, waar de klanten allemaal Creools spreken.  

Een eindje verderop aan dezelfde straat is elke zondag een markt. Daar zijn kleding en gebruikte schoenen te vinden, maar ook groenten, fruit, vlees en typische Haïtiaanse producten. Enkele verkopers zijn Chileens, maar de meeste Haïtiaans. Er klinken prijzen in Creools en Spaans en de markt is heeft tevens een functie als ontmoetingsplaats. Je ziet er vrouwen met kinderen, zwangere vrouwen, jongeren die elkaar groeten met high fives en Haïtiaanse mannen en Chileense vrouwen lopen verliefd hand-in-hand.

Twee straten verderop is de evangelische kerk te vinden, die net als de katholieke kerk een sociale functie heeft. De dienst is hier ook in het Creools en gaat vergezeld van live muziek met gitaren en drums. De kerkgangers dragen hun zondagse kleding: de vrouwen kleurrijke outfits en de mannen glanzende schoenen, waarvan sommige wit, en meestal een stropdas. De meisjes vallen op met hun nauwkeurig gevlochten haren. De Haïtiaanse cultuur, getransplanteerd naar Santiago, in de bergen van de Andes.