Chili heronderzoekt de dood van dichter Pablo Neruda

Bestaat de perfecte misdaad? Daarover is het laatste woord nog niet gezegd maar in elk geval toont de recente beslissing van de Chileense rechtbanken aan dat tijd niet altijd voldoende is om een eventuele moordzaak te verdoezelen.

Negenendertig jaar na het overlijden van Neruda wordt het gerechtelijk onderzoek naar zijn dood overgedaan. Neruda, die lid was van de Communistische Partij, stierf twee weken na 11 september 1973, de dag van de gewelddadige staatsgreep die de toenmalige Chileense President Salvador Allende ten val bracht.

Vluchten naar Mexico

Neruda, een hechte vriend van Allende, kreeg kort daarop bezoek van militairen in zijn kusthuis in Isla Negra, op twee uur rijden van de Chileense hoofdstad Santiago. De dichter, bij wie een jaar eerder prostaatkanker was  vastgesteld, had daar net zijn memoires afgerond. Daarin had hij de coup en de militaire dictatuur van generaal Pinochet sterk veroordeeld.

Manuel Araya, die door de Communistische Partij werd aangesteld als Neruda’s persoonlijke assistent en chauffeur, verklaarde dat hij een dag nadat hij zijn boek af had, Neruda en zijn vrouw Matilda naar het ziekenhuis Santa Maria in Santiago reed.

Neruda zou van plan geweest zijn om het land te ontvluchten naar Mexico om van daaruit oppositie tegen de militaire machthebbers te voeren. Omdat hij vreesde om het land niet uit te kunnen, werd volgens Arayahet plan opgevat om hem naar het ziekenhuis te brengen. Van daaruit hoopte hij om om medische redenen de nodige papieren te bemachtigen en zo het land te kunnen verlaten. Het plan werkte en het paspoort werd in orde gebracht. Neruda zou het ziekenhuis echter niet meer levend verlaten.

Injectie

Ondertussen zijn we bijna  veertig jaar verder, maar als Manuel Araya zijn verhaal vertelt, lijkt het wel of alles gisteren is gebeurd. Samen met Neruda’s vrouw was hij terug naar Isla Negra gereden om de koffer van de dichter klaar te maken, toen hij door Neruda gebeld werd. "Hij klonk opgewonden en vertelde dat er iets gebeurd was. Een dokter zou zijn kamer zijn ingekomen terwijl hij was ingeslapen en hem een injectie in de maagstreek hebben gegeven. Onmiddellijk daarna voelde Neruda zich ziek, warm en koortsig. Hij vroeg ons om in allerijl terug te keren naar het ziekenhuis."

Bijhet ziekenhuis werd Araya opgewacht door de geheime politie die hem arresteerde en naar het Nationaal Stadion van Santiago bracht waar duizenden aanhangers van Allende werden samengebracht en gemarteld. Daar vernam hij het nieuws dat Neruda was overleden aan een hartstilstand, luttele uren na de injectie.

Tegenstrijdigheden in autopsierapport

Araya heeft altijd geloofd dat Neruda vermoord werd maar durfde pas met zijn verhaal naar buiten komen in 1990, toen Chili opnieuw een democratie werd. Op dat moment was er niemand die hem wilde geloven en Neruda’s echtgenote die in haar memoires schreef  dat "Pablo nog niet klaar was om te sterven", was ondertussen zelf ook overleden.

Op het moment dat meer "ongeloofwaardige" verhalen over de moorden van het militaire regime waar bleken te zijn, begon Araya’s advocaat Eduardo Contreras ook het verhaal over Neruda met andere ogen te bekijken. "Neruda’s kanker was nog maar in een heel pril stadium en hij was nog heel actief, onder andere met de voorbereidingen voor zijn trip naar Mexico."

Volgens Contreras zal het wel erg moeilijk zijn om eventuele sporen van giftige stoffen die aan de basis van zijn dood zouden liggen, terug te vinden. Eerst en vooral is er al bijna veertig jaar overheen gegaan en bijkomend probleem is dat Neruda naast de oceaan in Isla Negra begraven ligt. De vochtigheid heeft zijn overblijfselen extra aangetast. Maar Contreras zegt ook dat er andere zaken zijn die het onderzoek zeker de moeite waard maken. Zo zouden er documenten verdwenen zijn en staan er tegenstrijdige verklaringen in het autopsierapport.