Cambodja viert woelig 65-jarig bestaan

Plaats van het gebeuren wordt het onafhankelijkheidsmonument, een statige toren op een drukke rotonde in de stad. Het bouwwerk combineert de sierlijke krullen uit de klassieke Cambodjaanse architectuur met de strakke lijnen van het modernisme. Het is gebouwd in de periode net nà de onafhankelijkheid door architect Vann Molyvann. Hij zou later ook de plannen tekenen voor onder meer het Olympisch stadion (hoewel er nooit Olympische Spelen in Phnom Penh hebben plaatsgevonden).

Dat stadion was in 1966 wel het decor voor een staatsbezoek van Charles De Gaulle aan Cambodja, op dat moment al dertien jaar geen Frans protectoraat meer. Beelden van het bezoek tonen een glunderende Norodom Sihanouk (de vader van de huidige koning) die trots zijn land toont aan de Franse generaal.

Cambodja wordt de ‘parel van Zuidoost-Azië’ genoemd. Het heeft niet alleen moderne architectuur, maar ook een levendige rock and roll scene en zelfs een voorzichtige filmindustrie, vooral omdat Sihanouk zelf filmmaker was.

Staatsgreep

Korte tijd later zou de sfeer omslaan. In 1970 pleegt generaal Lon Nol een staatsgreep. Hij zet de koning af en roept de republiek uit. Cambodja raakt onder zijn bewind betrokken bij de Vietnamoorlog. De Amerikanen bombarderen de grensstreek, waar communisten zich schuil houden. Intussen wint de Rode Khmer van Pol Pot terrein en op 17 april 1975, een historische datum, marcheren zijn troepen de hoofdstad Phnom Penh binnen. Het begin van een donker tijdperk.

Over de Rode Khmer is al veel inkt gevloeid. Het is een extreem communistisch regime dat de strijd aanbindt tegen iedereen die ‘te intellectueel’ is. De stad wordt ontruimd en mensen moeten verplicht op het land werken, vaak tot ze er letterijk bij neervallen. Alles samen is de Rode Khmer verantwoordelijk voor 1,7 tot 2 miljoen doden, op een bevolking van ongeveer 7 miljoen.

Het ergste is dat dit een genocide ‘van binnenuit’ is. Je buurman kon je aan de galg praten omdat je tegen ‘Angkar’ (of het regime) zou handelen. Dat maakt dat dit hoofdstuk tot op vandaag onderhuids nog altijd nazindert.

Vietnam

Op 7 januari 1979, nog zo’n historische datum, bevrijdt het Vietnamese leger Cambodja van de Rode Khmer. Tenminste, zo staat het in onze geschiedenisboeken. De Cambodjanen onthouden vooral dat de Vietnamezen vervolgens twaalf jaar gebleven zijn. De Volksrepubliek Kampuchea, die met de steun van Vietnam wordt opgericht, krijgt ook internationaal weinig erkenning. Zelfs de Verenigde Naties zijn Pol Pot blijven beschouwen als de vertegenwoordiger van Cambodja.

Intussen vechten Rode Khmer soldaten in de jungle nog altijd tegen de Vietnamezen. Honderdduizenden Cambodjanen ontlopen het geweld en komen in vluchtelingenkampen terecht in en vlakbij Thailand.

Verenigde Naties

En daar staat alweer een volgende macht klaar om het land over te nemen: de Verenigde Naties. Op 23 oktober 1991 wordt in Parijs een akkoord ondertekend dat het land in rustiger vaarwater moet brengen. VN-soldaten zorgen in 1992 en 1993 voor de naleving van dit akkoord op het terrein. Belangrijkste doelstelling: het land ‘teruggeven aan de Cambodjanen’ door de eerste vrije verkiezingen te organiseren.

Dat gebeurt ook. De verkiezingen bevestigen vooral de machtspositie van Hun Sen, die vandaag nog altijd de plak zwaait. Hij is een gewezen Rode Khmer strijder die later zou overlopen en door de Vietnamezen op een voetstuk is geplaatst. Nadat hij verschillende keren minster was geweest, wordt hij in 1985 premier. Dat blijft hij ook na die vrije verkiezingen van de VN.

Co-premier

Tenminste, eigenlijk haalt hij te weinig stemmen om eerste minister te worden. Maar hij krijgt het zover dat hij ‘de tweede premier’ of ‘co-premier’ genoemd wordt. Naast ‘de eerste premier’ prins Norodom Ranariddh, de zoon de koning, die is teruggekeerd uit ballingschap. Het is een voorbeeld van hoe Hun Sen de politiek telkens opnieuw naar zijn hand weet te zetten zetten. Tot op vandaag.

Zo heeft hij in november vorig jaar de enige oppositiepartij in het land (de CNRP) eenvoudigweg laten verbieden; om zeker te zijn van een klinkende verkiezingsoverwinning in juli van dit jaar. Daarmee blijft er weinig over van het democratische staatsmodel dat de Verenigde Naties meer dan een kwarteeuw geleden wilden introduceren.

Als hij met kritiek geconfronteerd wordt, verwijst Hun Sen steevast naar de periode van stabiliteit die Cambodja sinds zijn aantreden is ingegaan. Dat klopt ook wel. Na die woelige burgeroorlog uit de jaren tachtig, is er rustige vastheid gekomen. Buitenlandse ngo’s zijn teruggekomen en bouwen nog altijd mee aan het land. “Hier in Phnom Penh waren amper verharde wegen”, herinnert Fransman Gilles zich uit die periode. “Het werd afgeraden om als blanke door het land te reizen, wegens te gevaarlijk.” Hij heeft Phnom Penh in al die jaren zien uitgroeien tot een stad met hoge torens en een bruisend nachtleven.

Tussenstop

Vandaag staat Cambodja op de lijst van te bezoeken landen in Zuidoost-Azië, al is het voor veel toeristen nog altijd een tussenstop onderweg van Vietnam naar Thailand. Ze willen in elk geval het prachtige tempelcomplex van Angkor Wat in het noorden bezoeken.

De link met Frankrijk is bijna helemaal verdwenen. Oudere mensen spreken vreemdelingen nog spontaan in het Frans aan. Maar de introductie van de dollar als betaalmiddel tijdens de VN-periode en de populariteit van de Amerikaanse cultuur hebben van Engels hier de tweede taal gemaakt.

Hoewel de soft-power van Amerika erg groot is, kijkt premier Hun Sen liever naar China als grote geldschieter. Peking stelt namelijk geen lastige vragen over mensenrechten. Cambodja heeft nog een lange weg te gaan voor het een volwaardige democratie zal zijn.