Burgerlijke vrijheid en persvrijheid onder vuur in Afrika

De aanvallen richten zich op mensenrechten- en burgerorganisaties, en in het bijzonder op de nieuwsmedia.

In februari moest het VN-mensenrechtenbureau in Burundi sluiten op last van de overheid. Het bureau was in het land aanwezig sinds 1995 en werkte samen met de overheid aan vredesopbouw, hervorming van politie en justitie, en het opbouwen van instituten en burgerorganisaties.

Privacy

Judy Gitau, regionaal coördinator voor Afrika bij Equality Now, zegt dat "burgerorganisaties aangevallen worden door repressieve regimes in verschillende Afrikaanse landen."

Ze geeft het voorbeeld van Tanzania, waar de staat basisvrijheden inperkt zoals het recht op vereniging en vreedzame vergadering. Burgerorganisaties worden daar bedreigd met sluiting als ze mensenrechtenschendingen aan de kaak stellen, zegt ze. "Zelfs de vrijheid van expressie wordt niet gespaard. Er worden wetten aangenomen die de ruimte van burgers en de media om zich online of via andere platforms te uiten, inperken."

Ngo's in het land maken zich ook zorgen over de veiligheid van hun data en de privacy van hun interne en externe communicatie, zegt Gitau.

Burundi

De sluiting van het VN-mensenrechtenbureau in Burundi, na 23 jaar, zou zijn omdat de overheid in de afgelopen jaren voldoende vooruitgang heeft geboekt op het gebied van mensenrechten. Uit rapporten blijkt echter dat sinds 2015, toen de zittende president aangaf voor een derde termijn te willen gaan (wat in strijd is met de Grondwet), er alom sprake is van mensenrechtenschendingen.

"Een onafhankelijk intergouvernementeel orgaan in een staat waar sprake is van burgerlijke onrust, kan helpen schendingen vast te leggen en materiaal opleveren dat mogelijk nuttig is bij internationale criminele rechtsvervolging", zegt Gitau.

Ze noemt het veelzeggend dat het mensenrechtenbureau in Burundi sluit op het moment dat de berichten over mensenrechtenschendingen toenemen.

BBC

Gitau wijst ook op negatieve ontwikkelingen op regionaal niveau, "nu de Afrikaanse Unie het platform voor verantwoordingsplicht voor staten inkrimpt door de betrokkenheid van burgerorganisaties te beperken bij de Afrikaanse Commissie voor de Rechten van Mensen en Volken en het Afrikaanse Hof."

Eerder deze maand liet een woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, Robert Palladino, zich kritisch uit over het Burundese besluit om de uitzendingen van Voice of America voor langere tijd stop te zetten, en de werkvergunning van de Britse omroep BBC in te trekken.

Tanzania

Mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW) toonde zich eerder dit jaar zeer kritisch over een door de Tanzaniaanse overheid opgelegd tijdelijk publicatieverbod van de krant The Citizen. Volgens HRW paste die actie in een reeks aanvallen op de vrije expressie door de regering van president John Pombe Magufuli.

Afgelopen week gaven het Comité ter Bescherming van Journalisten (CPJ) en 37 andere burgerorganisaties een gezamenlijke verklaring uit waarin van de Mozambikaanse autoriteiten de onmiddellijke vrijlating eisen van radiojournalist Amade Abubacar. Hij zit al sinds 5 januari in voorarrest.

Clement Nyaltesossi, de speciale VN-rapporteur voor de Promotie en Bescherming van het Recht op Vrije Meningsuiting en Expressie, bekritiseerde onlangs het excessieve gebruik van geweld tegen vreedzame demonstranten in Soedan.

Bij die acties zouden sinds 6 april diverse doden en gewonden zijn gevallen. Ook werden journalisten aangevallen door veiligheidstroepen.

Standrechtelijke executies

Een VN-onderzoekscommissie heeft er bij Eritrea op aangedrongen onderzoek te doen naar standrechtelijke executies door veiligheidstroepen, en ook naar marteling en slavernij sinds 2016.

In een beleidsstuk uit maart, met de titel "Shrining Space in Zambia: Time for Action", stelt ActionAid dat Zambia een aantal statuten heeft die de overheid vergaande macht geven om de vrije expressie en vrijheid van vergadering te belemmeren.

"Sommige van deze wetten, zoals de Strafwet uit 1930, werden voor het eerst gebruikt door de Britten om anti-koloniale bewegingen het zwijgen op te leggen. Andere, zoals de NGO-wet, de Onafhankelijke Omroep Wet en de voorgestelde Wet tegen Cybercrime, zijn recentelijke geïntroduceerd om nieuwere vormen van meningsuiting en vergadering te beperken."

Internationale verplichtingen

Michelle Bachelet, de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten bij de VN, herinnerde de Soedanese autoriteiten in een recente verklaring aan de plicht om mensenrechten te beschermen en zich te onthouden van geweld.

"Dit is een erg belangrijk, volatiel moment voor Soedan. Er heerst diepe onzekerheid en onrust over de toekomst", zei Bachelet. "Wij volgen de ontwikkelingen intensief en roepen de autoriteiten op geen geweld te gebruiken tegen vreedzame demonstranten, en te garanderen dat politie en justitie handelen in overeenstemming met de wet en de internationale mensenrechtenverplichtingen."