Braziliaanse regering versoepelt wet op slavenarbeid fors

De parlementsleden die onder invloed staan van de grote landbouwbedrijven, leverden op 25 oktober de nodige stemmen om een proces tegen de conservatieve president Michel Temer te blokkeren. Temer wordt belemmering van de rechtsgang en georganiseerde misdaad aangewreven.

Volgens waarnemers steunden de ruralisten, zoals deze parlementsleden zichzelf noemen, de president omdat een ministerieel besluit van 13 oktober het de landbouwbedrijven een stuk makkelijker heeft gemaakt.

Slavernij beperkt

Het besluit beperkt de toepassing van het concept van “arbeid in omstandigheden analoog aan slavernij” tot heel specifieke gevallen. De werknemer moet aan dwang worden onderworpen en door gewapende bewakers en het inhouden van documenten verhinderd worden het lokaal te verlaten omdat hij nog schulden zou hebben bij zijn werkgever.

Andere situaties die de rechten en waardigheid van de arbeider aantasten, worden uitgesloten van dit concept. Ze worden aangeduid met termen als “gedwongen arbeid”, “uitputtende werkdag” en “vernederende omstandigheid”.

Vernederend werk

“Het besluit ontmantelt wat als slavenarbeid wordt beschouwd”, zegt Xavier Plassat, de broeder die de campagne tegen slavenarbeid van de katholieke Pastorale Commissie van de Aarde (CPT) coördineert. “In 70 tot 80 procent van de gevallen die de laatste vijftien jaar geregistreerd zijn, gaat het om vernederend werk, de andere gevallen zijn een mengeling van vernedering, schulden, fysieke controle en inbeslagneming van documenten.”

“Door de uitputtende en vernederende werkdag uit te sluiten, negeert men drie kwart van de problemen, er zullen geen straffen meer volgen in die situaties.”

Meer dan 50.000 mensen bevrijd

Het besluit kan de genadeslag betekenen voor de acties voor de Mobiele Inspectiegroep, die al meer dan 50.000 mensen bevrijdde uit moderne slavernij, zegt Plassat.

De Mobiele Inspectiegroep werd in 1995 opgericht met inspecteurs van het ministerie van Arbeid, agenten van de federale politie en aanklagers van de arbeidsrechtbank. De laatste jaren waren de activiteiten van de groep al sterk verminderd als gevolg van een tekort aan geld en personeel. “Vroeger waren er tien teams, vandaag nog maar acht”, zegt Plassat.

Ontbossing

De situaties die tot voor kort met slavernij werden gelijkgesteld, komen vaker voor bij ontbossing, bij de omvorming van gronden tot graasweiden en akkerland, bij de houtskoolproductie en bij de suikerrietoogst.

Bijna al deze activiteiten zijn verminderd, onder meer een gevolg van de mechanisering en de daling van de ontbossing en de houtskoolproductie. Dat is een van de redenen waarom er de jongste jaren minder werknemers bevrijd zijn, zegt Plassat.

Onzichtbaar voor satellieten

Vanaf 2003, toen het Nationaal Plan voor de Uitbanning van Slavenarbeid werd gelanceerd, tot april 2017 werden 34.940 mensen bevrijd. 2007 was een recordjaar, met 5610 bevrijde mensen. Vorig jaar viel dat terug tot 742, zegt het CPT.

Tot slaaf gemaakte werknemers vinden is moeilijker geworden. Het fenomeen doet zich nu dieper in het Amazonegebied voor. “De ontbossing is er selectiever geworden, in kleinere gebieden, onzichtbaar voor de satellieten, clandestien”, zegt Plassat.

Tijdelijk geschorst

Door protest van de aanklagers en inspecteurs zelf, maar ook van mensenrechtenorganisaties en de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO), heeft de regering nu aangekondigd de maatregel te herbekijken.

Een rechter van het Hooggerechtshof schorste het besluit tijdelijk, op verzoek van de partij Netwerk voor Duurzaamheid. Het voltallige hof moet zich nu ten gronde uitspreken over de geldigheid van het ministeriële besluit.

Model voor strijd tegen slavenarbeid

“Brazilië dreigt een succesvol traject te onderbreken, waarin het een toonbeeld is geworden voor de strijd tegen slavenarbeid”, stelt de Internationale Arbeidsorganisatie. Het ministeriële besluit kan de inspecties verminderen en de kwetsbaarheid van de werknemers vergroten, schrijft de ILO in een communiqué.

Het VN-agentschap betreurt dat Brazilië afstapt van een definitie van slavenarbeid die aansluit bij de internationale ILO-verdragen en bij de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s) van de VN.

Zwarte lijst

Niet alleen beperkt het ministerieel besluit de toepassing van het concept slavenarbeid, voortaan mogen ook de namen van bedrijven die zich hebben schuldig hebben gemaakt aan slavernij alleen openbaar worden gemaakt na uitdrukkelijke goedkeuring van de minister van Arbeid.

De zwarte lijst komt op die manier in de politieke sfeer terecht. Het ontneemt de arbeidsinspectie een autonomie die 126 jaar geleden is vastgelegd, protesteert het Nationaal Syndicaat voor Arbeidsinspecteurs en Aanklagers (SINAIT).

Inspecties nog moeilijker

Waren de inspecties nu al beperkt als gevolg van bureaucratie en een tekort aan middelen, met het nieuwe besluit zal het allemaal nog moeilijker worden, zegt ook Ivanete da Silva Sousa van het Centrum voor de Verdediging van het Leven en de Mensenrechten in Açailandia (CDVDH), een organisatie die in het oostelijke deel van het Amazonegebied actief is.

“In Açailandia en de omliggende gemeenten waar we actief zijn, voerde de Mobiele Inspectiegroep vroeger acht operaties per jaar uit, in 2016 maar vier en dit jaar amper één."

Alleen in uitzonderlijke gevallen

Het Centrum blijft klachten over gedwongen arbeid ontvangen, maar de Mobiele Inspectiegroep treedt alleen nog in uitzonderlijke gevallen op, als er meer dan twintig mensen tot slaaf zijn gemaakt, zegt Ivanete da Silva Sousa.

Açailandia, een gemeente met honderdduizend inwoners in de deelstaat Maranhão, speelt een bijzondere rol in deze problematiek omdat er al tientallen jaren gerekruteerd wordt voor harde handenarbeid. In de aanpalende deelstaat Pará komt slavenarbeid het vaakst voor.

Ook in grote steden

Er vinden vandaag minder inspecties plaats omdat ook het aantal klachten daalt, zegt Plassat. In de gebieden waar ontbost wordt, waren er van 2005 tot 2007 nog meer dan honderd klachten per jaar, in 2016 waren dat er maar 2016 meer.

“Maar de inzet voor de zaak blijft dezelfde bij de leden van de groep, of het nu om inspecteurs, aanklagers of federale politieagenten gaat.”

De inspecties zijn nu ook meer verspreid over het hele land. Er zijn zelfs slaven aangetroffen in grote steden, vooral in de bouw en de confectie. Twee procent van het aantal mensen dat sinds 2003 bevrijd is, werd aangetroffen in São Paulo, de meest ontwikkelde deelstaat van Brazilië.