Bougainville stemt over onafhankelijkheid in historisch referendum

Maar zelfs als een meerderheid wordt gehaald, is de toekomst van de regio verre van zeker. De uitkomst moet goedkeuring krijgen en geratificeerd worden door Papoea-Nieuw-Guinea.

Het referendum is een bepaling in het vredesakkoord dat in 2001 getekend werd en waarmee een einde kwam aan een lange burgeroorlog in de jaren 1990. Die ging vooral over inheemse rechten op land en natuurlijke rijkdommen op Bougainville Island. De wens tot zelfbestuur dateert echter al uit de negentiende eeuw, de periode waarin Duitsland Bougainville gekoloniseerd had.

“Onafhankelijkheid is voor Bougainville niets nieuws. Het heeft alleen veel te lang op zich laten wachten, namelijk honderd jaar. Mensen hebben er al voor gekozen dat Bougainville op een dag een onafhankelijk land is. Onze regering, vooral Papoea-Nieuw-Guinea, moet ons die vrijheid geven”, zegt Philip Miriori, voorzitter van de Specials Mining Lease Osikaiyang Landowners Association (SMLOLA) in Panguna in Centraal-Bougainville.

Oorlog

In 1975 verklaarden leiders in Bougainville het eiland eenzijdig onafhankelijk, vlak voordat PNG, dat na de Tweede Wereldoorlog bestuurd werd door Australië, een nieuwe natiestaat werd. Gesprekken met de eerste premier van PNG, Michael Somare, leidden er echter toe dat Bougainville een provincie bleef.

In 1989 brak een oorlog uit, nadat lokale grondeigenaren de sluiting van de kopermijn in Panguna in Centraal-Bougainville afdwongen. Dat deden ze omdat verzoeken om compensatie voor milieuschade en ongelijkheid door PNG werden afgewezen. De mijn was destijds grotendeels eigendom van multinational Rio Tinto en de overheid van PNG, die een flinke winst opstreek uit de mijnbouwactiviteiten. Papoea-Nieuw-Guinea stuurde het leger en de daaropvolgende guerrilla-oorlog kostte 15.000 tot 20.000 mensen het leven.

Twee keer uitstel

In het vredesakkoord uit 2001 werden afspraken gemaakt over ontwapening, een autonome regering voor Bougainville – wat in 2005 gebeurde – en een referendum over de toekomstige politieke status van het gebied. Het referendum werd dit jaar twee keer uitgesteld, zodat de referendumcommissie, onder voorzitterschap van de voormalige Ierse premier Bertie Ahern, de kiezerslijst kon verifiëren. 

Vanaf 23 november krijgen 200.000 kiezers, ongeveer 67 procent van de bevolking, twee weken de tijd om zich uit te spreken over de vraag: ‘Wilt u dat Bougainville meer autonomie krijgt of onafhankelijk wordt?’ De stembussen sluiten op 7 december.

Algemeen wordt een overweldigende meerderheid van stemmen verwacht voor onafhankelijkheid. “Er heerst spanning onder de bevolking omdat mensen hier heel lang op hebben moeten wachten”, zegt Aloysius Laukai, manager bij radiostation New Dawn FM in de stad Buka in Bougainville. “Zonder referendum komt er weer een nieuwe crisis”, zegt hij.

Ruth, een verkoopster op de markt van Buka, zegt uit te kijken naar het referendum. “Ik stem niet alleen voor mezelf, maar ook voor mijn kinderen, kleinkinderen en de generaties daarna”, legt ze uit. 

Ontwapening

Voorafgaand aan het referendum moest onder meer volledig ontwapend worden. In 2012 was dat doel nog lang niet bereikt. Diverse voormalige rebellengroepen weigerden de vredesovereenkomst te tekenen of hun wapens af te staan. In juli kwamen alle voormalige rebellengroepen echter bijeen om een overeenkomst te ondertekenen waarin beloofd werd afstand te doen van wapens om een vreedzaam referendum te garanderen. 

“Het inleveren van de wapens is al afgerond. Ook al hebben we niet ingestemd met de vredesovereenkomst, we participeren er in zekere zin toch in. Omdat we een gezamenlijk doel hebben”, zegt Moses Pipiro, generaal van de Mekamui Defence Force. “We zijn er trots op deze route te gaan, op weg naar het referendum en daarna.”

Vertegenwoordigers van vrouwengroepen zijn er echter niet gerust op, ook niet nu de regio eind september ‘referendumklaar’ en wapenvrij is verklaard. “Er is een verklaring ondertekend over het afstaan van wapens, maar de wapens zijn er nog steeds”, zegt Celestine Tommy, voorzitter van de Women’s Federation in Bougainville. “Bedrijven hebben wapens om veiligheidsredenen en er zijn ook anderen die ze nog bezitten.”

Onderhandelingen met PNG

De veiligheid tijdens het referendum is in handen van een team dat ondersteund wordt door Nieuw-Zeeland. De grootste uitdaging komt echter na het referendum, namelijk de onderhandelingen over de status van Bougainville met PNG. Veel mensen verwachten dat PNG zal proberen de afscheiding van Bougainville tegen te houden.

John Momis, de president van Bougainville, benadrukte in augustus in een speech dat de regering van PNG de uitkomst van het referendum niet kan negeren. Er is geen deadline voor de onderhandelingen na het referendum, maar de verwachting is dat ze lang zullen duren. Het proces zal mogelijk ook onderbroken worden als er begin 2020 nog geen besluit is genomen over de datum van de volgende algemene verkiezingen in Bougainville. 

Dennis Kuiai, de staatssecretaris belast met de implementatie van het vredesakkoord, zei eerder dat uitstel van die beslissing kan leiden tot onrust. 

Financieel afhankelijk

Als Bougainville een onafhankelijke natie wordt, kan het volgens experts vijf tot twintig jaar duren totdat de regio de capaciteit heeft zelfvoorzienend te zijn. De huidige regering heeft geen grote inkomensbron. Binnenlandse opbrengsten waren goed voor slechts 10 procent van de jaarlijkse opbrengsten in de afgelopen jaren. Bougainville is dus financieel afhankelijk van de nationale regering en internationale donoren.

De opbouw van de dienstensector na de oorlog ging daardoor traag. Cyril Imako, directeur van de Gezondheidsdienst in Centraal-Bougainville, zegt dat het vrijheidsgevoel na de oorlog versterkt is en dat er nieuwe scholen zijn gebouwd. Maar de moeder- en kindersterfte is zeer hoog en gezondheidscentra hebben regelmatig tekorten aan medicijnen.

Leiders van Bougainville willen de mijn in Panguna nieuw leven inblazen en daar inkomsten uit halen. Maar deze strategie brengt risico’s met zich mee voor langdurige vrede. Dat bleek uit signalen dat ruzies tussen plaatselijke grondbezitters over de toekomst van de mijn nog steeds niet opgelost waren. In januari vorig jaar besloot de regering van Bougainville daarom tot een moratorium op mijnbouw.