ASEAN viert 50ste verjaardag in mineur

Op het jaarlijkse ASEAN Regionale Forum (ARF) zijn behalve de tien lidstaten (Thailand, Singapore, Maleisië, Indonesië, Brunei, Myanmar, Laos, Cambodja, Vietnam en de Filipijnen) nog zeventien andere landen uitgenodigd. Onder andere China, Rusland, Japan, de VS en ook Noord-Korea sturen hun minister van Buitenlandse Zaken. Het zijn waarnemers zonder stemrecht tijdens de vergadering, maar de gasten blijken wel de agenda te bepalen.

Vuur en furie

Wat een optimistische top had moeten zijn over vrije handel, werd een vergadering in mineur. De bijeenkomst werd gedomineerd door het oplopende conflict tussen Noord-Korea en de VS. President Trump dreigt met "vuur en furie", Kim Jong-un dreigt met een aanval op de Amerikaanse basis op het eiland Guam. De ASEAN keurde zondag unaniem een resolutie goed die de kern- en rakettesten van Pyongyang afkeurt.

Maar verschillende Zuidoost-Aziatische landen hebben economische belangen in de stalinistische staat. Gastheer Rodrigo Duterte bijvoorbeeld, de president van de Filipijnen. Hij heeft in zijn eigen stijl Kim Jong-un een "maniakale hoerenzoon" genoemd en hij vindt de raketten "gevaarlijk". Maar Manilla is tegelijk wel de derde grootste handelspartner van Pyongyang.

De dubbelzinnige houding wordt nog versterkt door de diplomatieke relaties. Het is opvallend dat Pyongyang net de steun heeft gevraagd van ASEAN-landen tegen de VS en Zuid-Korea. In verschillende Zuidoost-Aziatische landen zijn duizenden Noord-Koreanen aan het werk en voorzien Pyongyang van broodnodige buitenlandse deviezen.

Noord-Korea heeft goede banden met landen als Laos, Vietnam en Myanmar. Die vriendschappen zijn wel bekoeld sinds Kim Jong-nam, de halfbroer van de Noord-Koreaanse leider, op de luchthaven van de Maleisische hoofdstad Kuala Lumpur werd vermoord.

Troebel water

Een ander heet hangijzer is de Zuid-Chinese Zee. Een aantal ASEAN-landen menen aanspraak te mogen maken op de strategisch gelegen eilanden. Maar die worden bijna allemaal door China opgeëist op basis van onduidelijke historische redenen. Een internationaal tribunaal in Den Haag heeft die claim van China al afgewezen.

Het gaat om een van de belangrijkste gebieden voor internationale scheepvaart. Onder andere de Verenigde Staten zijn bezorgd dat de vrije doorvaart in gevaar komt als China het hele gebied controleert.

Op de top in Manilla wilden de ASEAN-lidstaten hun grieven in een officieel document verwoorden. Maar de landen hebben geen unaniem standpunt kunnen bereiken. Een lidstaat lag dwars: Cambodja. Dat land claimt zelf geen enkel eiland, maar gebruikt zijn vetorecht om China uit de wind zetten.

Chinese vrienden

De Cambodjaanse premier Hun Sen krijgt miljarden dollar steun van Peking en daar mag iets tegenover staan. Als de ASEAN-landen proberen tot een officieel standpunt over de eilanden te komen, zwakt Phnom Penh telkens opnieuw de gemeenschappelijke verklaring af om de Chinese vrienden te steunen.

Daarmee riskeert Cambodja een conflict met vijf andere ASEAN-staten, zoals buurland Vietnam, die claims hebben in de Zuid-Chinese Zee. Terwijl het net een verdienste is van ASEAN dat de vrede bewaard blijft tussen de tien lidstaten, het is ooit anders geweest. En het is een van de sterkste economische samenwerkingen ter wereld, met een groei van 4,5 procent per jaar.

Maar de geloofwaardigheid van ASEAN wordt beschadigd door het geruzie over persberichten. Omdat een unaniem standpunt niet mogelijk is, komt ASEAN verzwakt tegenover China te staan. Bovendien zorgen de claims in de Zuid- Chinese Zee voor nieuwe wrevel tussen de verschillende staten en komen oude conflicten naar boven.

Positief en vriendelijk

Het uiteindelijke communiqué roept vaag op tot “niet-militarisering en zelfbeheersing” in de Zuid-Chinese Zee, zonder rechtstreeks de conflicten met China te vermelden. De Chinese minister van Buitenlandse Zaken, Wang Yi, prees het communiqué. “Er was een positieve en vriendelijke sfeer op de succesvolle ontmoeting. China is bereid om samen met ASEAN-landen de stabiliteit in de Zuid-Chinese Zee te bewaren”, zei hij.

Ook opvallend: ASEAN zwijgt over lokale conflicten in de regio. Dat zegt Miguel Chanco, de hoofdanalist van The Economist Intelligence Unit voor Zuidoost-Azië, in het magazine The Diplomat. Stilte over de vervolging van de Rohinya- minderheid in Myanmar. Stilte over het verslechterende situatie in het zuiden van de Filipijnen. Voor een instelling die een stabiliserende factor wil zijn in Zuidoost-Azië is dat weinig ambitieus.

De jubileumvergadering in Manilla moest de eenheid en de gezondheid van de organisatie in de verf zetten. Maar de leiders van ASEAN lijken het moeilijk te vinden om de neuzen in dezelfde richting te krijgen. Het principe om alleen per consensus te beslissen heeft zijn grenzen bereikt.