Akkoord koolstofmarkt: wat valt er nog te compenseren op een hete planeet? (OPINIE)

Met het akkoord komt een einde aan bijna tien jaar discussiëren over de controversiële handel in koolstofkredieten. Daarbij kunnen landen of bedrijven credits kopen voor het verwijderen of vermijden van uitstoot elders in de wereld, en de reducties vervolgens laten meetellen voor hun eigen klimaatinspanningen.

Voorstanders zeggen dat het akkoord de nodige garanties biedt aan landen en bedrijven die een ‘netto nuluitstoot’ willen bereiken door middel van koolstofhandel, en dat het elders miljarden dollars zal vrijmaken voor milieuprojecten.

Maar de regels bevatten een aantal ernstige tekortkomingen en daar heeft jarenlang debat niets aan kunnen verhelpen. Zo geeft het systeem landen en bedrijven in feite toestemming om te blijven vervuilen.

Bomen voor kolen

Koolstofhandel is een systeem waarbij landen, bedrijven of andere entiteiten “kredieten” - of vergunningen - kopen of verkopen waarmee de koper de uitstoot van broeikasgassen die hij produceert kan compenseren.

Een energiebedrijf in Australië dat koolstof in de lucht pompt door kolen te verbranden bijvoorbeeld, kan zijn impact compenseren door kredieten te kopen van een bedrijf in Indonesië dat koolstof uit de lucht haalt door er bomen te planten.

Andere CO2-verwijderende activiteiten zijn projecten voor hernieuwbare energie en projecten waarbij bos wordt behouden in plaats van gekapt.

Koolstofhandel was een omstreden onderdeel van het wereldwijde klimaatakkoord van Parijs in 2015. Het zogenaamde “Artikel 6” bevat de regels voor een wereldwijde koolstofmarkt, onder toezicht van de Verenigde Naties, die open zou staan voor zowel bedrijven als landen. Artikel 6 omvat ook de handel in koolstofkredieten rechtstreeks tussen landen, die al eerder van start ging.

Regels voor koolstofhandel zijn notoir ingewikkeld en moeilijk om over te onderhandelen. Maar ze zijn belangrijk om ervoor te zorgen dat een systeem de uitstoot van broeikasgassen in de praktijk vermindert, en niet enkel op papier.

Zonder wetenschappelijke basis

De afgelopen jaren is er op de jaarlijkse klimaattoppen wel wat vooruitgang geboekt op het gebied van de regels.

Zo werd tijdens COP26 in Glasgow in 2021 een onafhankelijk toezichthoudend orgaan opgericht. Dat kreeg ook andere taken, zoals normen aanbevelen voor koolstofverwijdering en methoden om de uitgifte, rapportage en monitoring van koolstofkredieten te sturen.

Maar de aanbevelingen werden verworpen tijdens COP-vergaderingen in 2022 en 2023, omdat veel landen ze als zwak en zonder wetenschappelijke basis beschouwden.

Tijdens een vergadering in oktober van dit jaar publiceerde het toezichthoudend orgaan zijn aanbevelingen als “interne normen” en omzeilde het zo het goedkeuringsproces van de COP.

Dit jaar in Bakoe haastten de Azerbeidzjaanse gastheren zich om de normen op de eerste dag van de klimaattop goed te keuren, wat aanleiding gaf tot beweringen dat de juiste procedure niet was gevolgd.

Dubbel tellen

De resterende twee weken van de conferentie werkten de onderhandelaars aan de verdere ontwikkeling van de regels. In het weekend werd een definitief besluit genomen, maar dat leidde meteen tot kritiek.

Zo zegt de Climate Land Ambition and Rights Alliance dat de regels het risico inhouden van “dubbeltelling” - wat betekent dat twee koolstofkredieten worden uitgegeven voor slechts één eenheid emissiereductie. Ze beweren ook dat de regels schade aan gemeenschappen niet voorkomen - bijvoorbeeld als inheemse volkeren geen toegang krijgen tot land waar bomen worden geplant of andere koolstofopslagprojecten plaatsvinden.

De nieuwe overeenkomst, die formeel bekend staat als het handelsmechanisme van de Overeenkomst van Parijs, zit vol met andere problemen. Het meest voor de hand liggend zijn de details rond koolstofverwijdering.

Tijdelijke opslag

Laten we terugkeren naar het voorbeeld van een steenkoolbedrijf in Australië dat zijn uitstoot compenseert door credits te kopen van een Indonesisch bedrijf dat bomen aanplant. Wil het klimaat hiervan profiteren, dan moet de koolstof die wordt opgeslagen in de bomen daar even lang blijven als de uitstoot uit de verbranding van kolen in de atmosfeer blijft.

Maar koolstofopslag in bodems en bossen geldt als tijdelijk. Om als permanent te worden beschouwd, moet koolstof geologisch worden opgeslagen (geïnjecteerd in ondergrondse rotsformaties).

In de uiteindelijke regels die in Bakoe zijn overeengekomen, worden echter geen tijdsperioden of minimumnormen voor “duurzame” koolstofopslag vastgelegd.

Tijdelijke verwijdering van koolstof naar land en bossen mag niet worden gebruikt om de uitstoot van fossiele brandstoffen te compenseren, want die blijven duizenden jaren in de atmosfeer. Toch vertrouwen regeringen al te veel op dergelijke methoden om hun verplichtingen in Parijs na te komen. De zwakke nieuwe regels verergeren dat probleem alleen maar.

Tot overmaat van ramp is er in 2023 bijna geen koolstof geabsorbeerd door de bossen of bodems op aarde, omdat het opwarmende klimaat de intensiteit van droogte en bosbranden heeft vergroot.

Die trend roept vragen op over programma's die afhankelijk zijn van deze natuurlijke systemen koolstof op te nemen en vast te leggen.

Wat nu?

Landen kunnen al koolstofkredieten verhandelen onder de Overeenkomst van Parijs, en ze doen dat ook. Onder het nieuwe schema kan de gecentraliseerde handel starten zodra de VN een register hebben opgezet, wat naar verwachting volgend jaar zal gebeuren.

In dat nieuwe systeem zou een land, in mijn geval Australië, best geen credits meer kopen voor compensaties op land (zoals in bossen of de bodem) voor emissies uit de industrie en de energiesector, die nog lang in de atmosfeer blijven hangen.

De overheid zou ook de eigen nationale regeling voor de handel in emissierechten in dezelfde zin moeten herzien.

En Australië zou een precedent kunnen scheppen met een kader waarin koolstofverwijdering wordt behandeld als een aanvulling op - en niet als een vervanging van - emissiereductie.

--
Deze opinie is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.