Links blijft verweesd achter na veroordeling van Lula

De veroordeling die rechter Sergio Moro op 12 juli uitsprak, negenenhalf jaar cel voor corruptie, betekent nog niet dat Luiz Inácio Lula da Silva meteen naar de gevangenis moet. Maar de kans is wel veel groter geworden dat zijn politieke carrière ten einde is.

Een regionale rechtbank moet nu oordelen of het vonnis geldig is. Als de veroordeling na dit beroep overeind blijft, dan mag Lula niet meedoen aan de presidentsverkiezingen van oktober 2018 en mag hij alle hoop op een comeback dus opbergen.

Appartement

Lula werd veroordeeld omdat hij van bouwbedrijf OAS een luxeappartement aan het strand van Guarujá, vlak bij São Paulo, zou hebben gekregen. Het appartement is naar schatting 2,25 miljoen real waard (618.000 euro).

In ruil zou Lula’s regering (2003-2011) OAS contracten voor Petrobras bezorgd hebben. Het staatsoliebedrijf is het epicentrum van een enorm omkoopschandaal waarbij honderden politici en zakenmensen betrokken zijn, ook huidig president Michel Temer, die eveneens vervolgd dreigt te worden.

Volgens Lula en zijn advocaten zijn er geen bewijzen, aangezien het appartement nooit eigendom was van hem. Zijn vrouw, die ondertussen overleden is, zou wel interesse hebben getoond in het appartement maar tot een aankoop kwam het niet.

Race tegen de klok

Volgens Lula was Moro’s vonnis politiek geïnspireerd. Het moet de comeback van de oud-president onmogelijk maken.

“Ik speel nog steeds mee”, was zijn eerste reactie na zijn veroordeling.

Het wordt een race tegen de klok. De regionale rechtbank neemt doorgaans een jaar de tijd om verzoeken tot beroep te analyseren. Als dat ook nu gebeurt, dan zitten we al dicht tegen de verkiezingen van oktober 2018 aan.

Gebrek aan bewijzen

Maar ook die termijn is onzeker: er waren al zaken die meer dan twintig maanden in beslag namen.

Mocht Lula volgend jaar tot president verkozen worden voordat er een definitieve gerechtelijke uitspraak is, dan zou het proces worden opgeschort, aangezien een staatshoofd niet vervolgd kan worden voor “handelingen die buiten de uitoefening van zijn functie vallen”, stelt de grondwet.

De regionale rechtbank bevestigt doorgaans Moro’s vonnissen in corruptiezaken. Maar in 5 van de 48 zaken kwam het toch tot een vrijspraak, meestal omdat er een gebrek aan bewijzen was, iets waar de advocaten van Lula zich aan optrekken.

Nog meer onderzoeken

De juridische lijdensweg van de leider van de linkse Arbeiderspartij eindigt niet bij deze zaak. Er lopen nog andere onderzoeken tegen hem, voor passieve corruptie, voor het witwassen van geld en voor belemmering van de rechtsgang.

Hij zou gunsten hebben ontvangen van bouwbedrijven om de zetel van het Lula-instituut te bouwen en een ander gebouw te renoveren. Het Lula-instituut werd uiteindelijk niet gebouwd, het andere gebouw stond op naam van zijn vrienden.

Hij wordt ervan beschuldigd de bouwgroep Odebrecht aan leningen van de Nationale Bank voor Economische en Sociale Ontwikkeling te hebben geholpen. Een oud-directeur van Petrobras, die met het gerecht wilde meewerken, zou hij onder druk hebben gezet om te zwijgen.

Arbeiderspartij hard geraakt

Wat ook de uitkomst is van al deze processen, links is de hoofdrol die het de laatste dertig jaar heeft gespeeld in de Braziliaanse politiek kwijt.

President Temer kon zijn versoepeling van de arbeidswetten er zonder moeite doordrukken. Het verzet van de vakbonden en een handvol parlementairen haalde niets uit.

De corruptieschandalen hebben de Arbeiderspartij hard geraakt, ook al blijkt uit de onderzoeken dat rechtse politici even sterk betrokken waren. Van de centrumrechtse Partij van de Democratische Braziliaanse Beweging (PMDB), de partij van president Temer, worden bijna alle nationale leiders en ook Temer zelf en zijn belangrijkste ministers genoemd in talrijke corruptiezaken.

Radicale oppositie

Maar de Arbeiderspartij (PT) bestuurde het land nog toen Operatie Carwash, de codenaam voor het gerechtelijke onderzoek dat drie jaar geleden startte, de corruptie rond Petrobras begon bloot te leggen. De PT’ers waren de eerste doelwitten van het gerecht.

De onthullingen wezen op toenemende corruptie tijdens de regeringen van Lula en zijn opvolger Dilma Rousseff, eveneens van de PT. Rousseff werd vorig jaar afgezet voor bestuurlijke onregelmatigheden.

Bovendien wordt corruptie minder getolereerd van de PT. De partij groeide in de jaren tachtig en negentig door haar radicale oppositie tegen de traditionele politici, “bedriegers”, met een sterk moralistisch discours.

De partij werd toen gefinancierd met bijdragen van de leden.

Hele linkerzijde verzwakt

Niet alleen de Arbeiderspartij maar de hele linkerzijde komt verzwakt uit deze schandalen. Links is er nog niet in geslaagd een goed alternatief naar voren te schuiven voor de PT-hegemonie.

De grote uitdaging voor links in Brazilië wordt nu, net zoals in de rest van de wereld, zijn maatschappelijke basis, zijn ideologie en zijn organisatie te herdefiniëren.

Lula en de PT bouwden destijds voort op de arbeidersstrijd in São Paulo, de meest geïndustrialiseerde deelstaat van het land. Maar vandaag moet deze regio niets meer hebben van de Arbeiderspartij, de afwijzing van de middenklasse is er zelfs feller dan elders. De teloorgang van de industrie in São Paulo is wellicht een verklaring voor deze verschuiving.

De PT heeft nu alleen nog een sterke aanhang in de regio Nordeste, de armste regio van het land, die er ten tijde van de PT sterk op vooruitging.