Europa gaat Italië bijstaan in Middellandse Zee (analyse)

'Mare Nostrum' ging van start in oktober 2013, in de nasleep van een scheepsramp nabij Lampedusa waarbij 368 immigranten omkwamen. De meeste slachtoffers waren vluchtelingen uit Syrië en Afrikaanse landen. De zoek- en reddingsoperatie van de Italiaanse zeemacht krijgt de steun van de luchtmacht en de kustwacht, maar ook van vrijwilligers en medisch personeel.

Bij de operatie werden tussen oktober 2013 en augustus 2014 meer dan 115.000 mensen, vooral vluchtelingen, gered en naar Italiaans grondgebied gebracht. Zo'n 2000 mensen zouden in diezelfde periode om het leven gekomen zijn in de Middellandse Zee.

Mensenrechtenactivisten prijzen Mare Nostrum omdat die zich over de vluchtelingen ontfermt, terwijl tegenstanders menen dat de operatie net immigranten aanzuigt en hen naar Europa brengt, wat het werk van mensensmokkelaars vergemakkelijkt.

Frontex Plus

De Europese Commissie heeft nu beslist om het Mare Nostrum-initiatief te versterken, al heeft ze niet de bedoeling het te vervangen. Eind augustus kondigden Eurocommissaris Cecilia Malmstrom en de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken, Angelino Alfano, een nieuwe Frontex-operatie aan in de Middellandse Zee.

Frontex is het EU-agentschap dat de gezamenlijke Europese buitengrenzen moet beschermen tegen illegale immigratie en mensensmokkel.

Volgens Ska Keller, een groen EU-parlementslid, is de nieuwe operatie het resultaat van de druk die Rome op Brussel heeft gezet. "Maar het is niet wat Italië gevraagd heeft. Het land zal niet bepaald blij zijn dat het Mare Nostrum mag voortzetten."

Humanitaire organisaties in Italië hadden al snel kritiek op de nieuwe operatie, 'Frontex Plus' genaamd. Ze wijzen erop dat de beschrijving nog erg vaag is, en dat het redden van immigranten en vluchtelingen niet het doel is, wel de grenscontrole verscherpen en afschrikken.

Onduidelijkheid

Silvia Canciani van de Vereniging voor Juridische Studies over Immigratie hekelt dat er niet veel meer geweten is over de nieuwe operatie, behalve dat schepen enkel nog in Europese wateren tot 12 mijl voor de kust zullen patrouilleren. En dus niet in internationale wateren 170 mijl voor de kust, zoals bij Mare Nostrum het geval is.

Het is nog onduidelijk of de Italiaanse autoriteiten Mare Nostrum zullen uitstellen, wijzigen of gewoon voortzetten, voegt ze eraan toe. Maar als de Italianen zich terugtrekken kan dat een direct gevolg hebben voor de levens die verloren gaan in de Middellandse Zee.

In een blogtekst over 'Frontex Plus' bemerkt de Italiaanse hoogleraar rechten, Fulvio Vassalo Paleologo, dat Alfano en Malmstom in hun gezamenlijke verklaring niet meer reppen over "redden". Hij merkt ook op dat geen van hen een woord zegt over de omstandigheden waarin immigranten in transitlanden zich bevinden. Dat kan erop wijzen dat de Europese Commissie de controle op de bevolkingsinstroom buiten de Europese grenzen wil leggen.

Transitlanden

De Italiaanse editie van de Huffington Post citeerde een dag voor de verklaring van Malmstrom en Alfano een anonieme bron binnen het Italiaanse ministerie van Binnenlandse Zaken die beweert dat mensen in Brussel Mare Nostrum als een informele ferry voor migranten zien.

"Om de stromen van vluchtelingen en migranten te beheren in transitlanden, nog voor ze kunnen inschepen naar Italië, moeten we akkoorden met landen als Tunesië, Egypte en Marokko heronderhandelen", aldus de bron.

De koerswijziging in het beleid waarover de Huffington Post berichtte, weerspiegelt zich ook in een persbericht van het Italiaanse ministerie van Binnenlandse Zaken, na een meeting tussen minister Alfano en zijn Franse collega Bernard Cazeneuve over illegale immigratie in het centrale deel van de Middellandse Zee.

Ook hier is er geen sprake van "redding" en wordt het doel van Frontex Plus omschreven als "controle en toezicht garanderen op de externe zeegrenzen van de Europese Unie... conform aan de regels van Frontex."

Nog uit het persbericht blijkt dat de Italiaanse en Franse ministers geloven dat immigratie meer en meer als een "buitenlandse beleidskwestie" aangepakt moet worden, met meer nadruk op de rol van de Europese dienst voor extern optreden, dat het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid van de EU implementeert.

Gaten in wetgeving

Veel organisaties voor immigranten zoals Frontexit en het Belgische Coordination Initiative for Refugees and Foreigners, maar ook de VN-Hoge Commissaris voor Vluchtelingen, de Europese Raad voor Vluchtelingen en Asielzoekers, de Internationale Commissie van Juristen en Amnesty International hebben gewezen op erg omstreden gaten in de wetgeving waardoor de rechten van iemand die internationale bescherming nodig heeft, in het gedrang kunnen komen.

In een briefing zeggen deze organisaties dat ondanks bepaalde positieve aspecten, andere zaken niet voldoen aan de vereisten van het internationale recht – waaronder het vluchtelingenrecht, de mensenrechten, het zeerecht en het EU-recht.

Het is duidelijk, ook uit de reactie van Malmstroms kabinet, dat Frontex Plus uiteindelijk slechts een ondersteunende rol zal hebben voor Italiës Mare Nostrum. Zeker voor wie naar de prijskaartjes kijkt: Mare Nostrum kost Italië nu 9 miljoen euro per maand, terwijl het ganse budget voor Frontex in 2014 89 miljoen euro bedraagt, waarvan er slechts 55 miljoen bestemd is voor operationele activiteiten.