De vuile oorlog van Duterte

De stank van het rottende afval hangt overal in de sloppenwijk. Elke dag komen honderden vuilniswagens hun stinkende lading dumpen aan de stortplaats van Payatas, een van de armste wijken van de Filipijnse hoofdstad. De hitte, de geur en het lawaai zijn overweldigend. Zesduizend gezinnen leven van deze ongezonde vuilhoop.

Ook Constantino de Juan (35) probeerde hier een inkomen bij elkaar te krabben. Dat deed hij door de vuilniswagens schoon te spuiten. Ongeveer 100 euro per maand leverde dat op. Daarmee moest hij zijn 80-jarige moeder, zijn vrouw en zijn zes kinderen onderhouden. Een zevende kind was onderweg.

Nanay Remy is ontroostbaar. Ze woont in een huis van planken en golfplaten aan Chocolate Hills, een rommelige straat waar haar kleinkinderen tussen gerecupereerd afval van de vuilnisbelt spelen. "Mijn zoon had een vriend bij de politie. Die heeft hem gewaarschuwd dat hij op 'de lijst' stond. Maar Constantino geloofde niet dat hij in gevaar was."

In de bloedige oorlog tegen drugs maakt de politie gebruik van lijsten met vermeende gebruikers en dealers. Niemand weet hoe die worden samengesteld. Maar wie op 'de lijst' staat, kan een nachtelijke klop op de deur verwachten, meestal met dodelijke afloop.

Voor Constantino hebben ze niet eens gewacht tot het donker was. "Hij was thuis spaghetti aan het maken voor de verjaardag van zijn dochter. Hij vroeg me in de winkel ketchup te halen, voor echte spaghettisaus hebben wij geen geld. Toen ik terug thuis kwam, was hij al dood."

De zes kinderen hebben het zien gebeuren. Gemaskerde mannen in burger stormden het eenvoudige huisje binnen. "Sluit me op voor de rest van mijn leven, maar schiet me niet dood," hoorde zijn dochter hem zeggen. Het waren de laatste woorden van Constantino. Drie schoten later lag hij op de grond.

Vervalst bewijsmateriaal

Zijn moeder heeft hem zien liggen aan het fornuis. Twee schotwonden in de borst, een in het achterhoofd. Na de moord vonden politieagenten bij het lichaam een pistool en shabu, een sterk verslavende methamfetamine. "Ze zeiden dat Constantino een dealer was. Maar ik ben er zeker van dat ze dat 'bewijs' daar zelf gelegd hebben," zegt de 80-jarige moeder. "Ik had nog nooit van mijn leven shabu gezien. Laat staan een pistool."

Het officiële verslag van Quezon City Police Station 6 begint om 9.05 uur. Undercover agenten onder leiding van Sandie Caparroso hebben Constantino op heterdaad betrapt toen hij shabu wilde verkopen. Hij werd doodgeschoten omdat hij zich tegen zijn arrestatie verzette en een wapen trok. De verdachte overleed op weg naar het hospitaal.

Dit soort beschrijvingen zijn knip-en-plakwerk geworden. In elk politieverslag worden dezelfde bewoordingen gebruikt. Alleen de namen, adressen en tijdstippen veranderen. Er werden ... zakjes shabu en ... pesos drugsgeld gevonden in de broekzak. Naast het lichaam lag een pistool, kaliber .... Ingevuld naargelang de inspiratie van de dag. Zo wordt de zaak snel afgehandeld. De verdachte is altijd schuldig, de moordenaars worden altijd vrijgesproken.

Mensenrechtenorganisaties maken zich zorgen over de wetteloosheid. "De wet wordt verkracht. Het is nu in de Filipijnen ok om iemand te vermoorden," zegt Wilnor Papa van Amnesty International. "Als je een kartonnen bordje bij het lijk legt waarop staat 'dit is een dealer', is het genoeg. De politie zal dan geen onderzoek doen. Je kan dus vermoord worden zonder dat er iets gedaan wordt." Kartonnen justitie, zo heet dat in Manilla.

Zonder medelijden

De Filipijnse president heeft zijn verkiezingsoverwinning te danken aan de belofte om "de straten schoon te vegen". Maar die zijn nu besmeurd met bloed. "Ken je een verslaafde? Vermoord hem. Ik geef je een medaille," beloofde Duterte. Zo begon de slachtpartij.

Slachtoffers worden zonder proces geëxecuteerd door huurmoordenaars, burgerwachten of agenten die na de uren bijklussen. Altijd zijn het de kleinschalige dealers en gebruikers die in het vizier lopen. De topdealers blijven buiten schot. Die wonen niet in de arme wijken waar de doden vallen.

"Criminaliteit en armoede hebben met elkaar te maken," legt Wilnor Papa uit. "Het is een complex probleem dat je niet met moorden kan oplossen. Zolang er hongerige en wanhopige mensen zijn, zullen er drugsmisdrijven zijn."

Hoe groot is het Filipijnse drugprobleem eigenlijk? Volgens de data van UNODC is het druggebruik aan het dalen. 2008 was het ergste jaar. Toen gebruikte 2,35% van de Filipijnen tussen 15 en 64 jaar amfetaminen zoals het zwaar verslavende shabu. Het vergelijkbare cijfer voor het nabije Australië ligt hoger: 2,9%. Voor opioïden (zoals heroïne) ligt dat in de Filipijnen op 0,05%, in Australië is dat 2,1%.

De kater na het feest

"Hoe is het mogelijk dat de sterren en de rijken die shabu gebruiken op tv komen en in de boekjes staan, terwijl de armen worden vermoord?" Nanay is bang omdat ze nu weet dat onschuldige mensen vermoord worden. Ook de meeste andere sloppenwijkbewoners van Payatas zijn bang, al hebben ze een half jaar geleden massaal op Duterte gestemd.

"Alle klootzakken die met drugs te maken hebben, ik ga jullie vermoorden," zei hij in april vorig jaar onder luid applaus. Toen Duterte werd verkozen, was het ook in Payatas feest. Maar nu is het 's avonds doodstil in de steegjes en paadjes rond de stinkende vuilnisbelt.

De 80-jarige Nanay zorgt nu alleen voor haar zeven kleinkinderen, haar schoondochter zit in de gevangenis. Voor de begrafenis van haar zoon moet ze nog 15.000 pesos bij elkaar schrapen, anders geeft het funerarium het lijk niet vrij. Begrafenissen zijn big business geworden in Payatas.

Op de dag dat Constantino stierf, werden in totaal negentien drugsmoorden gepleegd.