Conflict in Syrië vergroot spanningen in Turkije

Normaal is het rustig in Samandag, het Turkse kustplaatsje nabij de Syrische grens, in de provincie Hatay. Maar de afgelopen maand werd het stadje bij de strijd betrokken door onheilspellend artilleriegerommel uit de bergen. Daar zijn de Syrische rebellen – Jabhat al-Nusra, Ansar al-Sham en het door de Saoedi's gesteunde Islamitische Front – een offensief begonnen om de Syrische provincie Latakia te doorsteken, het thuisland van president Bashar al-Assad.

Door de gevechten zijn de spanningen in het Turkse Hatay opgelopen, waar zowel Turkse soennieten als alawieten wonen. De laatste groep – niet te verwarren met de grote groep alevieten in Turkije – maakt in de regio een derde van de bevolking uit. Ze staan aan de kant van het regime in Syrië. De soennieten steunen grotendeels de rebellen.

Geruchten

De Turkse premier Erdogan probeert een oorlog te beginnen, zegt Enver Yarci, een cafébediende. "Ik kan niet meer ontspannen, de oorlog is hier. We praatten vroeger nooit over religie. Maar Erdogan geeft alleen om soennieten. Hij stookt ons tegen elkaar op door de Syrische rebellen te steunen."

Het gonst van de geruchten in Hatay. Sommigen zeggen dat Turkije eigenlijk achter de aanval van de rebellen zit, terwijl anderen zeggen dat Erdogan een oorlog met Syrië gaat beginnen om de aandacht af te leiden van het corruptieschandaal dat hem en zijn vrienden al maanden achtervolgd. Vooral sinds Turkije een Syrisch gevechtsvliegtuig neerschoot, eind maart, en een telefoongesprek uitlekte waarin hoge functionarissen van de geheime dienst en het ministerie van buitenlandse zaken de mogelijkheid van een geheime operatie bespraken in de provincie Aleppo.

De regering wijst de geruchten af als "totaal ongefundeerd en onjuist". Maar in januari hielden agenten een vrachtwagen aan van de Humanitaire Hulporganisatie. Daar zouden ze wapens en agenten van de inlichtingendienst in hebben gevonden, die op weg waren naar Syrië. De organisatie onderhoudt nauwe banden met Erdogan.

Grootmacht

Analisten waarschuwen Turkije dat het gevaarlijk zou zijn zich te presenteren als soennitische grootmacht, nauw verbonden aan Qatar, Saoedi-Arabië en de Moslimbroederschap in Egypte. "Als Turkije zich openlijk zou profileren als gebalanceerde regionale macht, in plaats van een soennitische macht, zou dat heel veel bijdragen aan het tegengaan van de polarisatie, die dreigt over te springen naar Turkije", schreef een rapport van de International Crisis Group vorig jaar.

De provincie Hatay staat bekend als tolerante streek. Voor geweld zijn de meeste mensen niet bang, maar wel klinkt er onder alevieten veel wantrouwen tegen de intenties van de regering. Bovendien is het duidelijk dat het gebied niet onder controle is, ondanks de militaire opbouw langs de grens. Zelfs het hoofd van de inlichtingendienst, Hakan Fidan, heeft dat toegegeven, blijkt uit een gelekt telefoongesprek.

Poort voor jihad

"De oostelijke grens is de poort geworden voor de jihad in Syrië. Sommigen noemen het al het Peshawar van de nieuwe jihadi's", zegt Jonathan Schanzer, onderzoeker bij de Foundation for the Defense of Democracies, met een verwijzing naar de Pakistaanse stad waar islamitische rebellen worden getraind. "Dat is geen overdrijving. Turkije heeft dit gebied laten ontwikkelen tot veilige haven, een basis voor logistiek en planning en voor terroristisch geld. Wat dit bijdraagt aan de continue groei van de jihadistische groepen in Syrië, dat kan niet worden onderschat."

Premier Erdogan ontkent dit. "Er is geen sprake van dat groepen als al-Nusra en al-Qaeda in ons land kunnen schuilen", zei Erdogan eind vorig jaar.

Maar het geweld komt dichtbij. In maart doodde ISIS, de beruchte rebellengroep, drie mensen bij een grenspost, waarna Turkse contraterrorismegroepen een slapende cel in Istanbul oprolde, wat weer tot een vuurgevecht leidde.

"Het tolerante beleid van Turkije tegenover rebellen met extremistisch gedachtegoed heeft onherroepelijk geleid tot escalatie", aldus Schanzer. "Dat kan worden gekeerd, tot op zekere hoogte, als Ankara de grens strenger gaat bewaken en de provincie zuivert van investeerders en wapenleveranciers. Maar het is niet waarschijnlijk dat dit gebeurt. Er is gewoon geen wil aan de kant van de regering-Erdogan."

Dat zegt ook Cengiz Aktar, een onderzoeker aan het Istanbul Policy Center van de Sabancı Universiteit. "Erdogan heeft de Arabische lente herkend als kans om suprematie in de regio te krijgen. Er is geen kans dat hij sectarische spanningen zal verminderen. De realiteit is: hij weet helemaal niet wat de shia en de alawieten precies inhouden, en hij heeft niet de wil om dat te proberen te begrijpen."