Arabische Lente staat voor de deur in Azerbeidzjan

De meeste mensen zijn woedend door "de systematisch vervalste verkiezingen, de afwezigheid van de vrijheid van meningsuiting en vergadering, de opsluiting van de oppositieactivisten als politieke gevangenen, het slaan en intimideren van journalisten, gepolitiseerde en corrupte rechtbanken, de afwezigheid van de rechtstaat", zegt dr. Leila Alieva, hoofd van het Centrum voor Nationale en Internationale Studies, een denktank in hoofdstad Bakoe.

Azerbeidzjan is het grootste land van de Kaukasus. Het bevindt zich op het kruispunt van Oost-Europa en West-Azië, het grenst aan de Kaspische Zee in het oosten, Rusland in het noorden, Georgië in het noordwesten, Armenië in het westen en Iran in het zuiden. Het is rijk aan olie en aardgas, die het land elke dag 50 miljoen dollar (35 miljoen euro) opleveren. Ongeveer 99 procent van de acht miljoen inwoners is moslim.

President Ilham Aliyev

President Ilham Aliyev volgde zijn vader Heidar Aliyev op na de verkiezingen van 2003.  Het regime wordt door veel landen als corrupt gezien. In een telex van de Amerikaanse diplomatie, die via WikiLeaks uitlekte, wordt Aliyev als een maffiabaas omschreven. Buitenlandse waarnemers noemden de verkiezingen in Azerbeidzjan frauduleus.

Ondanks de olierijkdom van het land leven de meeste mensen in grote armoede. De salarissen zijn onrealistisch laag, zegt Alieva, en onderwijs en gezondheidszorg staan door de corruptie op instorten. Net zoals in Libië kan de regering dankzij de inkomsten uit olie en gas politieke en sociale steun kopen.

Volgens Alieva werkt een kwart van de bevolking in Rusland als gevolg van de verslechterende economische omstandigheden.

"De regering beperkt de vrijheid van vergadering enorm", zegt Giorgi Gogia, Kaukasusexpert van mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW). "Ze hebben de laatste jaren voor niet één betoging in het centrum van Bakoe toestemming gegeven, en de politie slaat illegale protestacties meteen en hardhandig uit elkaar. Het neerslaan van vreedzame protestacties nam dit jaar toe nadat de oppositie en jongerengroepen hadden aangekondigd dat ze zouden betogen om een andere regering te eisen."

Volgens Human Rights Watch worden mensen die door de politie worden opgesloten, slecht behandeld, gefolterd, soms zelfs tot de dood erop volgt. De mensenrechtenorganisatie zegt dat de politie zo goed als straffeloos te werk kan gaan.

Midden-Oosten en Noord-Afrika

Volgens Gogia zijn de recente protestacties "geïnspireerd door de volksopstanden in het Midden-Oosten en Noord-Afrika" en is de regering "vastbesloten elke poging om vreedzaam te protesteren tegen het regime in de kiem te smoren."

De Raad van Europa heeft een rapporteur aangesteld om de situatie van de politieke gevangenen in Azerbeidzjan te onderzoeken. "Maar Bakoe weigert om samen te werken met de rapporteur en heeft hem geen toegang gegeven tot het land", zegt Gogia. "Het gebeurt zelden dat een lidstaat van de Raad van Europa botweg weigert om mee te werken met speciale procedures."

Sam Patten van rechtenorganisatie Freedom House zegt dat "de parlementsverkiezingen van eind vorig jaar geen beterschap lieten zien. Het ziet er nu naar uit dat er meer regels komen om de onafhankelijke werking van burgerorganisaties nog verder te beperken."

Islam

Eerder deze maand leidden demonstraties tot nieuwe arrestaties. Het doet Patten veronderstellen dat de regering zijn greep op de situatie nog wil versterken met de Arabische Lente in het achterhoofd.

Patten denkt dat het straatprotest nog zal toenemen ondanks het harde regeringsoptreden: de bevolking van Azerbeidzjan is verrassend jong, en de meesten kunnen zeer goed overweg met het internet.

Volgens Patten moet men ook het officiële standpunt ten aanzien van de islam in de gaten houden. "In het verleden heeft Azerbeidzjan religie onderdrukt, naar eigen zeggen uit vrees voor extremisme. Maar de religiositeit in Azerbeidzjan zit in de lift, vooral bij de jongeren, die de regering verraderlijk corrupt noemen, een regering die ze niet in staat achten om een antwoord te bieden op de behoeften van de samenleving.

"De verdere repressie van religieuze groepen zou zelfs tot nog grotere instabiliteit kunnen leiden", zegt Patten. "Maar Aliyev heeft naar verluidt onlangs een ontmoeting gehad met een grote groep clerici – ongewoon voor hem – in een stilzwijgende erkenning van de behoefte aan grotere religieuze vrijheid met het oog op de gebeurtenissen in het Midden-Oosten."